Jak podkreślono w uzasadnieniu projektu do nowelizacji, „zmiany wynikają z konieczności uszczelnienia procedury dotyczącej wykonywania pracy krótkoterminowej przez obywateli sześciu państw – Republiki Armenii, Republiki Białorusi, Republiki Gruzji, Republiki Mołdawii, Federacji Rosyjskiej lub Ukrainy – na podstawie oświadczenia podmiotu powierzającego pracę o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy (PUP) i ograniczenia nadużyć. Natomiast inne zmiany wynikają z potrzeby wprowadzenia spójnych zasad w zakresie dostępu cudzoziemców do rynku pracy.

Nowelizacja wprowadziła duże zmiany zarówno w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, jak i w ustawie o cudzoziemcach.

Jakie nowości od 1 stycznia 2018 r.?

Mówiąc w skrócie, nowelizacja powoduje:

• wprowadzenie nowego, szczególnego rodzaju zezwolenia na pracę (sezonową),
• zmianę obecnie funkcjonującej instytucji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi,
• określenie szczególnej procedury wydawania takich zezwoleń dla cudzoziemców przebywających za granicą,
• wprowadzenie nowych przesłanek odmowy udzielania zezwoleń na pracę i rejestracji oświadczenia oraz obowiązków informacyjnych podmiotów powierzających pracę na podstawie „nowych oświadczeń” wobec PUP.

Zezwolenie na pracę sezonową

Obok zezwoleń na pracę określonych w art. 88 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, które mogą zostać wydane przez wojewodę na okres do 3 lat, zostanie wprowadzone zezwolenie na pracę sezonową. Do art. 88 dodano ust. 2 zawierający definicję pracy sezonowej. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu „zezwolenie na pracę sezonową, o którym mowa w art. 88n‒88y, jest wymagane, jeżeli cudzoziemiec wykonuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pracę w zakresie działalności określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 90 ust. 9 na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba lub miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalności znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (praca sezonowa)”.

Praca sezonowa – dla kogo i w jakich branżach?

Obecnie nie ma jeszcze wydanego rozporządzenia decydującego o konkretnych sektorach gospodarki (chodzi o kody PKD), w jakich będzie można powierzać pracę sezonową. Minister właściwy do spraw pracy, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa i ministrem właściwym do spraw turystyki, określi w drodze rozporządzenia podklasy działalności według klasyfikacji PKD, w których wydaje się zezwolenia na pracę sezonową, biorąc pod uwagę znacznie wyższe zapotrzebowanie na siłę roboczą w niektórych okresach roku ze względu na powtarzające się wydarzenia lub typy wydarzeń podlegające uwarunkowaniom sezonowym w tych podklasach działalności. W dyrektywie jako sektory, w których prace mają charakter sezonowy, wskazano rolnictwo, ogrodnictwo oraz usługi turystyczne.

Zezwolenie na pracę sezonową będzie wydawane wszystkim obywatelom państw trzecich. Minister właściwy do spraw pracy, kierując się celami polskiej polityki migracyjnej, określi, w drodze rozporządzenia:

1. państwa, dla których obywateli wydaje się zezwolenie na pracę sezonową bez względu na spełnienie określonego warunku (chodzi o dołączenie przez podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi informacji starosty właściwego ze względu na główne miejsce wykonywania pracy przez cudzoziemca o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy na podstawie rejestrów bezrobotnych i poszukujących pracy lub o negatywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy);
2. państwa, których obywatele mogą wykonywać pracę bez zezwolenia na pracę na podstawie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisanego do ewidencji oświadczeń.

Tej drugiej zasady nie będzie się stosowało do obywateli państw określonych w rozporządzeniu ministra do spraw pracy.

Trzeba pamiętać, że o zezwolenie na pracę sezonową, zgodnie z definicją pracy sezonowej, mogą ubiegać się tylko przedsiębiorcy mający siedzibę, miejsce zamieszkania albo oddział, zakład lub inną formę zorganizowanej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zezwolenia na pracę sezonową będzie wydawał starosta, a nie jak do tej pory – wojewoda.

Okres wykonywania pracy sezonowej

Maksymalny okres wykonywania pracy sezonowej został wyznaczony na 9 miesięcy. Jako okres rozliczeniowy przyjęto rok kalendarzowy. Okres 9 miesięcy będzie się liczył od daty pierwszego wjazdu cudzoziemca na terytorium państwa strefy Schengen. Data ta będzie ustalana na podstawie pieczęci w paszporcie wbijanej na wszystkich zewnętrznych granicach Schengen. Jak wskazuje się w projekcie uzasadnienia nowelizacji: „Jednocześnie, w celu sprawnej weryfikacji daty przekroczenia granicy, publiczne służby zatrudnienia uzyskają, za pośrednictwem systemów teleinformatycznych, dostęp do danych gromadzonych przez Straż Graniczną dotyczących rejestrowanych przekroczeń granicy przez cudzoziemców”.

Będzie możliwe przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową, tj. przedłużenie będzie wydawane na okres, który łącznie z okresem pobytu cudzoziemca w celu wykonywania pracy sezonowej, liczonym od dnia pierwszego wjazdu na terytorium państw obszaru Schengen w danym roku kalendarzowym, nie będzie dłuższy niż 9 miesięcy w ciągu roku kalendarzowego. Może tak się zdarzyć, gdy prace sezonowe przedłużyły się np. o 2 miesiące. Co ważne, starosta może wydać przedłużenie zezwolenia na pracę sezonową w celu kontynuacji pracy sezonowej przez cudzoziemca na rzecz tego samego podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi lub w celu wykonywania pracy sezonowej na rzecz innego podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi. Szczegółowe przesłanki opisane zostały w art. 88u ustawyo promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Warunki pracy cudzoziemca będą określone we wniosku składanym przez podmiot powierzający pracę. Będzie on zobowiązany do powierzenia pracy co najmniej na tych warunkach lub na lepszych.

Zezwolenie na pracę sezonową – treść

Co ważne dla przedsiębiorców, zezwolenie na pracę sezonową będzie dopuszczało cudzoziemca do wykonywania pracy sezonowej bez wskazywania konkretnego rodzaju pracy. Zezwolenie na pracę sezonową określa bowiem:

• podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi,
• najniższe wynagrodzenie cudzoziemca,
• wymiar czasu pracy albo liczbę godzin pracy w tygodniu lub miesiącu,
• rodzaj umowy będącej podstawą wykonywania pracy oraz
• okres ważności zezwolenia.

Jeżeli zezwolenie dotyczy pracy cudzoziemca w charakterze pracownika tymczasowego, w zezwoleniu na pracę jest określany także pracodawca użytkownik.

Nowelizacja określa także możliwości uzyskania zezwolenie na pracę w wielu sezonach. Na wniosek podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi starosta może dokonać wpisu wniosku o wydanie zezwolenia na pracę sezonową na okresy nie dłuższe niż 9 miesięcy w ciągu roku kalendarzowego przypadające odpowiednio w ciągu nie więcej niż 3 kolejnych lat kalendarzowych do ewidencji wniosków, jeżeli cudzoziemiec jest obywatelem niektórych państw (będą one określone w przepisach rozporządzenia), a podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi:

1. powierzał wykonywanie pracy cudzoziemcowi, którego dotyczy wniosek, zgodnie z zezwoleniem na pracę sezonową co najmniej raz w okresie 5 lat poprzedzających dzień złożenia wniosku;
2. nie zalega z uiszczeniem zaliczek na podatek dochodowy i składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli były wymagane w związku z pracą wykonywaną przez tego cudzoziemca, z wyjątkiem przypadków, gdy uzyskał rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu.

Procedura zapewnia również pewne elastyczne rozwiązania. Będzie bowiem możliwe powierzenie cudzoziemcowi pracy innej niż praca sezonowa przez okres 30 dni w trakcie ważności posiadanego zezwolenia na pracę sezonową bez potrzeby występowania o odrębne zezwolenie na pracę. Warunkiem skorzystania z tej możliwości będzie zapewnienie cudzoziemcowi wynagrodzenia co najmniej na dotychczasowym poziomie. Możliwości takiej nie będą jednak miały podmioty (agencje zatrudnienia) powierzające cudzoziemcowi wykonywanie pracy w charakterze pracownika tymczasowego.

Ustawa określa również możliwość uchylenia przez starostę zezwolenia na pracę sezonową.

Obejmują one posługiwanie się podrobionymi dokumentami, ukaranie za nielegalne powierzanie pracy, naruszanie praw pracowniczych, niepłacenie składek ubezpieczeniowych i podatków, nieprzestrzeganie warunków zatrudnienia, do czego odnosi się art. 8 ust. 2 lit. c dyrektywy. Dyrektywa wymaga jednak wprowadzenia nowej przesłanki, jaką jest nieprowadzenie działalności gospodarczej lub postawienie przedsiębiorstwa w stan likwidacji (art. 8 ust. 1 lit. b dyrektywy).

Zakwaterowanie cudzoziemca

Kolejny obowiązek nałożony przez nowelizację dotyczy zakwaterowania cudzoziemca. Jeżeli cudzoziemiec wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy wydanej w celu wykonywania pracy sezonowej lub w ramach ruchu bezwizowego w związku z wnioskiem o wydanie zezwolenia na pracę sezonową wpisanym do ewidencji, a podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi na podstawie zezwolenia na pracę sezonową zapewnia mu zakwaterowanie, podmiot ten jest obowiązany do zawarcia z cudzoziemcem odrębnej umowy w formie pisemnej określającej warunki najmu lub użyczenia kwatery mieszkalnej. Czynsz najmu nie może być potrącany z wynagrodzenia cudzoziemca. Postanowienia umowy przewidujące możliwość automatycznego potrącenia czynszu z wynagrodzenia cudzoziemca są nieważne. Nowelizacja nie nakłada jednak obowiązku zapewnienia zakwaterowania na koszt pracodawcy lub zleceniodawcy.

Wniosek o wydanie zezwolenia na pracę sezonową zawiera oświadczenie, że według wiedzy podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi na podstawie zezwolenia na pracę sezonową cudzoziemiec zapewnia sobie zakwaterowanie we własnym zakresie, albo oświadczenie podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi o zapewnieniu cudzoziemcowi zakwaterowania. Kwestia zakwaterowania nie jest zatem problemem czysto teoretycznym.

Procedura

Nowelizacja określa terminy załatwienia spraw niewymagających prowadzenia postępowania wyjaśniającego (7 dni roboczych) oraz wymagających takiego postępowania (w ciągu 30 dni). Wniosek o zezwolenie będzie składany przez podmiot powierzający pracę do starosty, a w praktyce do PUP, gdzie będą sprawdzane warunki powierzenia pracy.

Cudzoziemiec musi otrzymać od podmiotu powierzającego pracę wydane przez PUP zaświadczenie o wpisaniu wniosku do tej ewidencji oraz o zawartych we wniosku o wydanie zezwolenia na pracę sezonową warunkach i na tej podstawie będzie starał się o uzyskanie wizy na wjazd.

Oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi w miejsce oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi

Z dniem 1 stycznia 2018 r. nastąpi uchylenie przepisu § 1 pkt 20 rozporządzenia w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę³. Procedura oświadczeniowa zostanie uregulowana w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi wpisywane do ewidencji oświadczeń będą dotyczyły tylko takich prac, do wykonywania których nie jest wymagane zezwolenie na pracę sezonową.

Lista państw, których obywatele będą objęci tymi rozwiązaniami, zostanie wskazana w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw pracy. Dotychczas rozporządzenie nie zostało wydane. Planuje się, by oświadczenia dotyczyły obywateli tej samej grupy sześciu państw co dotychczas, określonych zgodnie z celami polityki migracyjnej promującej migracje z państw zbliżonych kulturowo i terytorialnie.

Ponadto przewidziano upoważnienie dla ministra właściwego do spraw pracy do określenia zawodów, w których oświadczenia będą mogły dotyczyć również obywateli innych państw, stosownie do potrzeb rynku pracy.

Tak jak dotychczas, cudzoziemiec będzie mógł wykonywać pracę bez zezwolenia w związku z oświadczeniem o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi (lub kilkoma takimi oświadczeniami) przez okres nieprzekraczający łącznie 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy.

W nowelizacji określono elementy składanego oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi oraz warunki wpisania go do ewidencji oświadczeń. Wprowadzone zostały przesłanki negatywne.

Procedura będzie wyglądała następująco: podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi będzie składał oświadczenie do PUP, gdzie zostanie poddane weryfikacji. Jeżeli nie zaistnieje żadna z okoliczności uzasadniających odmowę, oświadczenie będzie wpisane do ewidencji oświadczeń, co jest równoznaczne z pozytywnym rozpatrzeniem sprawy. Oświadczenie wpisane do ewidencji podmiot powierzający pracę przekaże cudzoziemcowi. Na podstawie wpisanego oświadczenia cudzoziemiec będzie mógł wystąpić o wydanie stosownej wizy.

Obowiązek informacyjny

Podmiot powierzający pracę cudzoziemcowi będzie obowiązany do przesłania informacji odpowiednio o podjęciu lub niepodjęciu pracy przez cudzoziemca. Fakt podjęcia pracy należy zgłosić najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy, a fakt niepodjęcia pracy w ciągu 7 dni od daty początkowej wskazanej w oświadczeniu.

Rejestr pracy cudzoziemców

W uzasadnieniu projektu nowelizacji stwierdzono, iż w celu skutecznej realizacji zadań związanych z wydawaniem zezwoleń na pracę i rejestracją oświadczeń zostanie utworzony rejestr pracy cudzoziemców, który będzie zawierał informacje dotyczące klasycznych zezwoleń na pracę, zezwoleń na pracę sezonową, oświadczeń składanych w celu dokonania wpisu do ewidencji oraz informacje starosty o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych na lokalnym rynku pracy.

Dane osobowe przetwarzane w rejestrach będą z nich usuwane po 10 latach od daty wydania postanowienia lub decyzji ostatecznej lub po 10 latach od daty pozostawienia wniosku w sprawie zezwolenia na pracę bez rozpoznania.

Zmian jest istotnie bardzo dużo i wymagają one dostosowania pracy urzędów i innych organów do ich stosowania. Z tych powodów wejście w życie większości przepisów przewidziane zostało na dzień 1 stycznia 2018 r. Jednakże wojewodowie i starostowie będą mogli pozyskiwać wybrane dane od organów administracji skarbowej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych dopiero od 1 lipca 2018 r.

Przepisy przejściowe

Od 1 września 2017 r. oświadczenie o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi, złożone w celu rejestracji w powiatowym urzędzie pracy zgodnie z przepisami rozporządzenia z 2015 r., nie podlega rejestracji, jeżeli dotyczy pracy, która byłaby wykonywana po dniu 31 grudnia 2018 r. Następuje zatem stopniowe eliminowanie dotychczasowych oświadczeń.

Od 1 stycznia 2018 r. do postępowań w sprawach o wydanie wizy w celu wykonywania pracy, w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy, stosuje się przepisy dotychczasowe, jeżeli wniosek o wydanie wizy został złożony przed dniem 31 października 2018 r. W postępowaniach tych wniosek o wydanie wizy pozostawia się bez rozpoznania, jeżeli praca, w celu wykonywania której jest złożony ten wniosek, byłaby wykonywana po dniu 31 grudnia 2018 r.

Do końca tego roku pracodawca będzie mógł zarejestrować oświadczenia jak dotychczas, o ile praca nie będzie wykonywana po 31 grudnia 2018 r. W tym kontekście trzeba przypomnieć, że zgodnie z nowelizacją urzędy pracy zyskają od nowego roku narzędzia weryfikacji oświadczeń, co może powodować, że przypadki odmowy będą częstsze niż dotychczas.

Małgorzata Regulska-Cieślak

radca prawny