Aktualne regulacje prawne, które w głównej mierze powstały w początkowym okresie rozpowszechniania się wirtualnej sieci, obecnie nie są już efektywne i nie nadążają za rzeczywistością. Komisja Europejska w ramach priorytetu jednolitego rynku cyfrowego (ang. Digital Single Market), jako regulator prawa europejskiego, w okresie ostatnich dwóch lat podjęła wzmożone prace nad ustaleniem, w jakim kierunku będzie rozwijał się rynek cyfrowy, jakie wartości należy chronić, jakie są potrzeby użytkowników sieci oraz jak przyczynić się do efektywnego i zrównoważonego rozwoju Internetu, a także zmaksymalizować płynące z niego korzyści. W efekcie wielu przeprowadzonych konsultacji, warsztatów, badań i spotkań Komisja nakreśliła główne kierunki rozwoju Internetu i potrzeby jego użytkowników, a co za tym idzie, niezbędne kroki legislacyjne, których głównym celem jest zabezpieczenie i usprawnienie funkcjonowania rynku cyfrowego. Warto zapoznać się ze zbliżającymi się zmianami, ponieważ będą one miały duży wpływ na każdego z użytkowników rynku cyfrowego, zarówno konsumenta, jak i przedsiębiorcę. Aby uzmysłowić sobie, jak duże zmiany mogą wszystkich czekać, wystarczy wspomnieć o porozumieniu wypracowanym przez Komisję Europejską, dzięki któremu operatorzy komórkowi od 15 czerwca 2017 r. zrównali opłaty za korzystanie z usług telefonii komórkowej w roamingu do stawek krajowych, co było założeniem programu „Roam like at home”, a jeszcze do niedawna korzystanie z roamingu wiązało się z wysokimi kosztami i hamowało kontakt międzynarodowy.

Dynamika rozwoju platform internetowych

Rynek cyfrowy to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi globalnej gospodarki. Trudno wyobrazić sobie w dzisiejszych czasach funkcjonowanie społeczeństwa bez Internetu, który daje niespotykane dotąd możliwości dla rozwoju, edukacji, nauki, przedsiębiorczości czy aktywności obywatelskiej. Głównym filarem rynku cyfrowego są platformy internetowe, które przynoszą najwięcej korzyści w dzisiejszym społeczeństwie cyfrowym. Jak podkreśla Komisja Europejska w komunikacie Platformy internetowe i jednolity rynek cyfrowy. Szanse i wyzwania dla Europy¹, platformy internetowe odgrywają istotną rolę w tworzeniu „cyfrowej wartości”, która leży u podstaw przyszłego wzrostu gospodarczego w Unii Europejskiej, i w związku z tym mają zasadnicze znaczenie dla skutecznego funkcjonowania jednolitego rynku cyfrowego. Platformy internetowe obejmują bardzo szeroki zakres działań, wśród których można wyróżnić internetowe platformy reklamowe (np. AdSense), giełdy (np. Allegro), wyszukiwarki (np. Google), portale społecznościowe (np. Facebook), rynki kreatywnych treści (np. Flickr), platformy dystrybucyjne aplikacji (np. App Store), platformy usług łączności (branżowe portale np. dla logistyki), platformy systemów płatniczych (np. Przelewy24) oraz platformy gospodarki współpracy (np. portale crowdfundingowe).

Rozwój i zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania platform internetowych jest bardzo istotne ze względu na ich wartość dla rynku i jego uczestników, ponieważ:

1. posiadają zdolność do tworzenia i kształtowania nowych rynków, rzucenia wyzwania tradycyjnym oraz organizowania nowych form uczestnictwa w działalności lub jej prowadzenia poprzez gromadzenie, przetwarzanie i edytowanie dużych ilości danych;
2. działają na wielostronnych rynkach, jednak z różnym stopniem kontroli nad bezpośrednimi relacjami między grupami użytkowników;
3. korzystają z „efektów sieciowych”, jeżeli, ogólnie rzecz biorąc, wartość usługi wzrasta w miarę wzrostu liczby użytkowników;
4. wykorzystują technologie informacyjne i komunikacyjne, aby natychmiast i bez trudu dotrzeć do swoich użytkowników;
5. odgrywają kluczową rolę w tworzeniu wartości cyfrowych, zwłaszcza dzięki osiąganiu znacznej wartości (w tym poprzez gromadzenie danych), ułatwianiu podejmowania nowych przedsięwzięć biznesowych oraz wytwarzaniu nowych strategicznych zależności².

Atrakcyjność platform internetowych obrazują dane gospodarcze przedstawiające rozwój rynku handlu internetowego (tzw. e-commerce). Z raportu sporządzonego przez agencję badawczą Gemius wynika, że wzrost polskiego rynku e-commerce w 2015 r. w porównaniu z 2014 r. wyniósł aż 20%, podczas gdy wskaźnik dynamiki wzrostu segmentu internetowego do tradycyjnego wynosi 7 do 1. Oznacza to, że handel internetowy zwiększa swoją wartość 7‑krotnie szybciej w stosunku do handlu tradycyjnego. Wartość całego polskiego rynku e‑commerce w 2015 r. została oszacowana na około 30–33 mld zł, podczas gdy wartość rynku farmaceutycznego została oceniona zaledwie na 30 mld zł³.

Warto przy tym zaznaczyć, że handel internetowy to tylko jeden z elementów rynku cyfrowego, zatem globalne zyski pochodzące z obrotu internetowego są naprawdę wysokie i można spodziewać się ciągłego wzrostu oraz obiecujących perspektyw. Dlatego właśnie regulacja obrotu elektronicznego powinna obejmować zarówno postęp technologiczny, jak i tworzenie sprzyjających warunków do monetyzacji nowych osiągnięć cyfryzacji przy zapewnieniu bezpieczeństwa użytkownikom rynku cyfrowego.

Zagrożenia platform internetowych i planowane rozwiązania

Głównymi celami, które będą przyświecać nadchodzącym zmianom legislacyjnym proponowanym przez Komisję Europejską, są:

• zwiększenie konkurencyjności europejskich platform internetowych na rynku globalnym,
• zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów w sieci,
• ulepszenie wymiany handlowej pomiędzy przedsiębiorstwami w sieci.

W chwili obecnej na Unię Europejską przypada jedynie 4% całkowitej kapitalizacji rynkowej największych platform internetowych, gdyż ich zdecydowana większość pochodzi z USA i Azji⁴. Widać zatem gołym okiem brak konkurencyjności europejskich platform względem innych regionów. Z drugiej strony jednak Europa dysponuje bardzo dużym potencjałem intelektualnym, gdyż opracowane przez europejskich programistów aplikacje wytwarzają aż 30% światowego dochodu na głównych platformach dystrybucyjnych aplikacji. W celu poprawy aktualnego stanu Komisja Europejska zakłada stworzenie wspomnianego już sprawnego jednolitego rynku cyfrowego i znoszenie barier dla umożliwienia przedsiębiorstwom wchodzenia na rynek i szybkiego rozwijania się w Europie oraz dla zapobiegania przenoszeniu się przedsiębiorców z działalnością poza granice Unii Europejskiej. W niedawno przyjętej strategii na rzecz cyfryzacji przemysłu europejskiego⁵ określono szereg środków, które mają przyczynić się do realizacji tych celów. Obejmują one inwestycje w światowej klasy infrastrukturę danych i infrastrukturę informatyczną na potrzeby nauki i innowacji o szacunkowej wartości 50 mld euro inwestycji publicznych i prywatnych z przeznaczeniem na zwiększenie europejskiego potencjału w zakresie innowacji cyfrowych. W przedmiotowym pakiecie przewidziano również środki na usprawnienie podejścia do normalizacji, których celem jest wspieranie niezbędnej interoperacyjności transgranicznej i interdyscyplinarnej⁶.

Jednolite rozwiązania prawne dla rynku cyfrowego

Komisja Europejska stawia sobie za główny cel ujednolicenie krajowych rozwiązań prawnych tak, aby stworzyć wspólne ramy prawne dla gospodarki cyfrowej, które przyczynią się do wspierania zrównoważonego rozwoju i rozszerzania modelu biznesowego platform internetowych w Europie. Rozbieżne przepisy krajowe lub nawet lokalne odnoszące się do platform internetowych są źródłem niepewności dla podmiotów gospodarczych, ograniczają dostępność usług cyfrowych oraz powodują niejasności dla konsumentów i przedsiębiorstw⁷. Dotychczasowa uwaga Komisji Europejskiej skupiała się głównie na zabezpieczeniu interesu konsumentów działających w sieci i zrównaniu krajowych norm prawnych do wspólnej normy europejskiej. Efektem tego jest dyrektywa 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów⁸, która została implementowana przez kraje Unii i w znaczący sposób wpłynęła na powiększenie uprawnień konsumentów. W Polsce została wdrożona do porządku prawnego na mocy ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta⁹. Był to pierwszy krok w stronę ujednolicenia europejskiego rynku cyfrowego. Dzięki wspólnym przepisom konsumenci z krajów Wspólnoty bez zagłębiania się w regulacje prawne innego państwa mogą kupować towary przez Internet bez obaw o znajomość i poszanowanie własnych praw. Bez wątpienia przekłada się to na wzrost obrotu przedsiębiorców, którzy mogą poszerzać rynki swojego zbytu i kierować ofertę do nowych grup klientów. Kolejnym problemem, który uwidoczniły przeprowadzone konsultacje społeczne, jest ochrona danych udostępnianych platformom internetowym. Komisja zwraca uwagę, że duża część obywateli obawia się gromadzenia danych i uważa, że konieczne jest zapewnienie większej przejrzystości w tym obszarze. Platformy internetowe powinny odpowiedzieć na te problemy poprzez skuteczniejsze informowanie użytkowników o tym, jakie dane osobowe są gromadzone oraz w jaki sposób są one udostępniane i wykorzystywane zgodnie z unijnymi ramami dotyczącymi ochrony danych. W wymiarze ogólniejszym kwestia ta obejmuje sposoby, w jakie użytkownicy identyfikują się w celu uzyskania dostępu do platform internetowych i usług on-line. Częsta praktyka stosowania profilu dostępu do jednej platformy na potrzeby dostępu do szeregu stron internetowych i usług obejmuje nieprzejrzystą wymianę i wzajemne powiązania danych osobowych między różnymi platformami i stronami internetowymi. Jako środek zaradczy, w celu zapewnienia prostoty i bezpieczeństwa identyfikacji, konsumenci powinni mieć możliwość wyboru danych uwierzytelniających, za których pomocą chcą identyfikować i uwierzytelniać swoją tożsamość. W szczególności platformy internetowe powinny akceptować dowody potwierdzające tożsamość, wydane lub uznane przez krajowe organy publiczne, takie jak elektroniczne lub mobilne dokumenty tożsamości, krajowe dokumenty tożsamości lub karty bankowe¹⁰. Celem Komisji Europejskiej na 2017 r. będzie zachęcenie platform internetowych do uznawania innych środków identyfikacji elektronicznej – w szczególności tych notyfikowanych na podstawie rozporządzenia eIDAS¹¹ – które zapewniają taki sam poziom bezpieczeństwa, jak ich własne środki identyfikacji.

Odpowiedzią na obawy użytkowników platform internetowych jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)¹², tzw. RODO, które wejdzie w życie z dniem 25 maja 2018 r. Najważniejsze zmiany, jakie zostaną wprowadzone, to:

1. jednolite zasady w zakresie ochrony danych osobowych, dzięki czemu przedsiębiorcy nie będą musieli dostosowywać swoich procedur do prawa każdego z państw osobno, ale będą mogli posługiwać się wspólnymi zasadami dla odbiorców z różnych krajów UE, a ponadto użytkownicy platform internetowych nie będą narażani na wykorzystanie ich danych w sposób, o którym mogliby nie wiedzieć przez brak znajomości regulacji prawnych obcych państw;
2. osobom, od których zbierane będą dane osobowe, będzie musiała zostać przedstawiona jasna i zwięzła informacja o tym, jakie dane i w jakim celu są zbierane, kto jest ich administratorem, jakim podmiotom mogą być udostępniane, a także o przysługujących prawach;
3. przyznanie prawa do bycia zapomnianym polegającego na żądaniu przez osobę, która udostępniła swoje dane osobowe, usunięcia danych z baz administratora danych;
4. wysokie kary finansowe za naruszanie praw dochodzące do 20 mln euro lub 4% całkowitego światowego obrotu.

Nowe rozwiązania w relacjach przedsiębiorczych

W zakresie obrotu profesjonalnego (ang. business to business, tzw. b2b) Komisja ustaliła, że dziewięciu na dziesięciu respondentów biorących udział w konsultacjach publicznych uznało, że istnieje możliwość poprawy w relacjach pomiędzy przedsiębiorstwami, to jest między platformami a dostawcami. Wskazywali oni domniemane problematyczne przypadki klauzul umownych i praktyk obejmujących wiele sektorów. Ponad 80% tych respondentów wyrażających niezadowolenie z relacji b2b uważa, że dynamika rynku nie uwzględnia tej kwestii oraz że potrzebne jest połączenie działań regulacyjnych i nieregulacyjnych. Wielu respondentów uznało, że wewnętrzne mechanizmy reklamacji ustanowione przez platformy nie są skutecznymi i opłacalnymi pod względem kosztów sposobami rozwiązywania problemów występujących między platformami internetowymi i dostawcami. Ponadto konsultacje publiczne ujawniły szereg obaw niektórych zainteresowanych stron na temat nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez platformy internetowe. Wśród najpowszechniejszych domniemanych problemów wskazywano:

1. narzucanie przez platformy nieuczciwych warunków, w szczególności w odniesieniu do dostępu do ważnych baz użytkowników lub baz danych;
2. odmowę przez platformy dostępu do rynku lub jednostronne zmiany warunków dostępu do rynku, w tym dostępu do podstawowych danych handlowych;
3. podwójną rolę, jaką odgrywają platformy w przypadku, gdy jednocześnie ułatwiają dostęp do rynku i konkurują z dostawcami, co może prowadzić do nieuczciwego promowania przez platformy własnych usług ze szkodą dla ofert innych dostawców;
4. nieuczciwe klauzule równości, które mają szkodliwe skutki dla konsumentów; oraz
5. brak przejrzystości – zwłaszcza w zakresie taryf stosowanych przez platformy, wykorzystywania danych i wyników wyszukiwania – który mógłby powodować szkody dla działalności gospodarczej dostawców¹³.

Większość ze zgłaszanych problemów można zakwalifikować jako czyny nieuczciwej konkurencji, które powinny być zwalczane przez organy ochrony konkurencji (UOKiK w Polsce) lub sądy powszechne. Istnienie tych problemów świadczy jednak o tym, że dotychczasowe regulacje prawne nie są wystarczające dla ochrony równości praw i zabezpieczenia interesów przedsiębiorców mających słabszą pozycję na rynku względem dostawców usług i danych. Wobec tego Komisja zadeklarowała, że przeprowadzi ukierunkowane badanie na temat praktyk b2b w środowisku platform internetowych, które posłuży zbadaniu problemów ujawnionych w trakcie konsultacji, a także wypracowaniu środków odwoławczych wykraczających poza zastosowanie prawa konkurencji, np. (dobrowolnych) mechanizmów rozwiązywania sporów, przejrzystości i lepszych działań informacyjnych lub wskazówek. Można zatem spodziewać się podobnych rozwiązań jak w prawie konsumenckim, które przewiduje internetową platformę ODR (ang. online dispute resolution) i zastosowanie podobnego rozwiązania w obrocie b2b, gdzie będzie służyła polubownemu rozwiązywaniu sporów pomiędzy przedsiębiorcami bez angażowania sądów czy organów ochrony konkurencji. Zwiększenie obowiązków informacyjnych, jak i ułatwienie dostępu do informacji odnośnie do stosunków prawnych nawiązywanych przez przedsiębiorców oraz wynikających z tego tytułu praw i obowiązków na pewno ułatwi przedsiębiorcom korzystanie z platform internetowych, gdyż świadomość prawna w tym zakresie jest raczej niewystarczająca do pewnego funkcjonowania na tym polu.

Podsumowanie

Z postulatów głoszonych przez Komisję oraz pierwszych aktów prawnych wynika, że Komisja będzie starała się tworzyć jednolity rynek cyfrowy i czuwać nad nim, ale bez zbędnej ingerencji i przesadnej regulacji. Charakter rynku cyfrowego powoduje, że niemożliwe jest uregulowanie wszystkich jego aspektów, gdyż rynek ciągle ewoluuje, a zachodzące na nim procesy są skomplikowane i wielowątkowe. Komisja skupia się zatem na zapewnieniu ochrony użytkownikom rynku cyfrowego, a zwłaszcza konsumentom, pozostawiając funkcjonowanie platform internetowych, jak i reszty rynku cyfrowego w luźnych ramach prawnych, które mają zapewnić efektywny i zrównoważony rozwój.

Paweł Terpiłowski

aplikant radcowski

autor bloga www.sprawnie.com

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 2 (173) 2017.