W dalszej części artykułu zostaną omówione szczegółowo regulacje zawarte w rozporządzeniu MRiF. Obowiązki opisane w artykule dotyczą w szczególności producentów zabawek, i to ich przede wszystkim powinna zainteresować poruszana materia. W omawianym rozporządzeniu znajdują się jednak także zapisy nakładające pewne obowiązki m.in. na sprzedawców internetowych. Ponadto kwestie regulowane nowym rozporządzeniem są na tyle istotne i ciekawe, że do lektury artykułu warto zaprosić także osoby niezwiązane zawodowo z branżą zabawek.

Przegląd aktualnych regulacji dotyczących bezpieczeństwa zabawek

Rozporządzenie MRiF w zakresie swojej regulacji wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/48/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa zabawek². Poza samym rozporządzeniem MRiF wdrożeniem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady zajmuje się także ustawa o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku z dnia 13 kwietnia 2016 r.³ – to na podstawie upoważnienia zawartego w tej ustawie zostało wydane wspomniane na wstępie rozporządzenie MRiF w sprawie wymagań dla zabawek.

Wprowadzenie do rozporządzenia MRiF w sprawie wymagań dla zabawek

Rozporządzenie MRiF w sprawie wymagań dla zabawek składa się z sześciu rozdziałów – zgodnie z zawartym w ustawie o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku upoważnieniem. Rozdziały noszą następujące tytuły.

1. Przepisy ogólne
2. Wymagania dla zabawek
3. Procedury oceny zgodności
4. Zakres dokumentacji technicznej zabawek
5. Sposób oznakowania zabawek i elementy deklaracji zgodności oraz
6. Przepisy przejściowe i końcowe

Dodatkowo w treści rozporządzenia zamieszczono trzy załączniki regulujące bardziej szczegółowo kwestie zawarte w samym rozporządzeniu:

1. Załącznik numer 1 – Wymagania dla zabawek
2. Załącznik numer 2 – Procedury oceny zgodności zabawek
3. Załącznik numer 3 – Elementy deklaracji zgodności

Warto zwrócić uwagę na §3 rozporządzenia MRiF, w którym zawarto szereg wyłączeń dla jego stosowania. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się np. do:

• sprzętu do publicznego używania na placach zabaw (np. zewnętrzna huśtawka przeznaczona do użytkowania na publicznych placach zabaw);
• pojazdów do zabawy dla dzieci, wyposażonych w silnik spalinowy;
• sprzętu sportowego, w szczególności wrotek, łyżew, łyżworolek i deskorolek, przeznaczonego dla dzieci o masie ciała powyżej 20 kg;
• puzzli składających się z więcej niż 500 elementów;
• sprzętu elektronicznego, w tym komputerów osobistych oraz konsol do gier wykorzystujących interaktywne oprogramowanie i związane z nimi urządzenia peryferyjne, z wyjątkiem sprzętu elektronicznego lub związanych z nim urządzeń peryferyjnych specjalnie zaprojektowanych i przeznaczonych dla dzieci, posiadających wartości zabawowe, w szczególności specjalnie zaprojektowanych dla dzieci komputerów osobistych, klawiatur, dżojstików lub kierownic;
• smoczków;
• dodatków do ubrań dla dzieci, które nie są przeznaczone do zabawy.

Rozporządzenie zostało wydane przez Ministra Rozwoju i Finansów 20 października 2016 r. i następnego dnia weszło w życie. Zabawki wprowadzone do obrotu przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia na podstawie przepisów dotychczasowych i spełniające ich wymagania mogą być nadal udostępniane na rynku.

Kluczowa definicja zabawki

Jednym z najważniejszych elementów rozporządzenia MRiF dla jego zrozumienia i prawidłowego stosowania jest definicja zabawki.

Zgodnie z § 2 pkt 1 rozporządzenia MRiF zabawką jest wyrób zaprojektowany lub przeznaczony do zabawy oraz wyrób, który ze względu na swoje cechy charakterystyczne lub wygląd może być użyty do zabawy przez dzieci w wieku poniżej 14 lat.

Jest to bardzo szeroka definicja, która obejmuje nie tylko wyroby będące typowymi zabawkami, ale także wyroby, które mogą być użyte do zabawy przez dzieci. Nakłada to obowiązek każdorazowego przeanalizowania, czy dany wyrób może być uznany za zabawkę, chociaż z założenia miał nią nie być.

W uzasadnieniu do projektu rozporządzenia MRiF znajdziemy przykład takich wyrobów, które z jednej strony służą np. do dekorowania mieszkania, do celów sportowo-rekreacyjnych czy też do zabawy dla zwierząt domowych, a jednocześnie, w myśl powołanej wyżej definicji, mogą być uznane za zabawkę dla dzieci. Ustawodawca tym samym przesądził, że jeżeli jednym z celów użycia danego wyrobu jest cel zabawowy, to mamy do czynienia z zabawką, i producent nie może deklarować, że taki wyrób nią nie jest. Potwierdzenie tego znalazło się także w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia MRiF.

Wymagania dla zabawek oraz ostrzeżenia na etykietach

Rozporządzenia MRiF ustanawia dwa podstawowe wymagania dla zabawek stanowiące najbardziej ogólne wytyczne przy projektowaniu i produkowaniu zabawek:

1) zabawki, a także zawarte w nich substancje chemiczne nie mogą stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia dzieci lub osób trzecich podczas przewidywanego okresu ich użytkowania zgodnie z przeznaczeniem lub w sposób możliwy do przewidzenia, z uwzględnieniem zachowania się dzieci, oraz

2) podczas projektowania i produkowania zabawek uwzględnia się zdolności dzieci, a tam, gdzie jest to uzasadnione, również ich opiekunów, w szczególności w przypadku zabawek przeznaczonych dla dzieci w wieku poniżej 36 miesięcy lub z innych określonych grup wiekowych.

Dalsze zapisy rozporządzenia oraz załącznik numer 1 do rozporządzenia doprecyzowują szczegółowo te dwa wymagania, wskazując między innymi na właściwości fizyczne, mechaniczne oraz chemiczne zabawek, które są dopuszczalne albo zakazane. Szczególnie należy tutaj zwrócić uwagę na niektóre zapisy zawarte w załączniku numer 1, gdyż wyliczają ono bardzo dokładnie cechy oraz właściwości zabawek zgodne z rozporządzeniem MRiF:

• Zabawki i ich części oraz, w przypadku zabawek mocowanych, ich umocowanie muszą mieć wymaganą wytrzymałość mechaniczną i, jeżeli jest to konieczne, taką stabilność, aby obciążenia, którym są poddawane podczas używania, nie powodowały ich łamania lub odkształcenia się, które mogłyby spowodować powstanie u użytkownika ryzyka urazu lub obrażeń fizycznych.
• Dostępne krawędzie, wystające części, przewody, kable i mocowania na zabawkach muszą być zaprojektowane i wyprodukowane w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko zranienia na skutek kontaktu z nimi.
• Zabawki, do których wnętrza można się dostać i które z tego powodu stanowią zamkniętą przestrzeń dla osób znajdujących się wewnątrz, muszą mieć wyjście, które można z łatwością otworzyć od środka.
• Zabawki nie mogą być zasilane prądem elektrycznym o napięciu nominalnym przekraczającym 24 V prądu stałego lub odpowiadającego mu napięcia prądu zmiennego, a napięcie w ich dostępnych częściach nie może przekroczyć 24 V prądu stałego lub odpowiadającego mu napięcia prądu zmiennego. Napięcia wewnętrzne nie mogą przekroczyć 24 V prądu stałego lub odpowiadającego mu napięcia prądu zmiennego, chyba że zapewnia się, że wytworzone napięcie i natężenie prądu nie stworzą ryzyka, w szczególności porażenia prądem, nawet w przypadku uszkodzenia zabawki.

Nie mniej istotne niż właściwe zaprojektowanie i wyprodukowanie zabawki jest także prawidłowe jej oznaczenie. Zgodnie z przepisami rozporządzenia MRiF na zabawce, na przymocowanej etykiecie lub na opakowaniu i, jeżeli to konieczne, w instrukcji użytkowania dołączonej do zabawki umieszcza się – w sposób widoczny, łatwo czytelny, zrozumiały oraz dokładny – ostrzeżenia. W przypadku małych zabawek sprzedawanych bez opakowania umieszcza się je na przymocowanych etykietach. Treść ostrzeżenia poprzedza się słowem „Ostrzeżenie” lub „Ostrzeżenia”.

Sprzedawców internetowych powinno zainteresować, że ostrzeżenia, od których zależy decyzja o zakupie zabawki, takie jak określające minimalny i maksymalny wiek dziecka, a także pozostałe mające zastosowanie ostrzeżenia umieszcza się na opakowaniu lub w inny wyraźnie widoczny dla konsumenta przed zakupem sposób, również w przypadku zakupu przez Internet. W tym wypadku informacje takie powinny być podane na karcie danego produktu - ogólna informacja np. w odrębnej zakładce lub w regulaminie sklepu może nie być wystarczająca.

Procedury oceny zgodności zabawki przed wprowadzeniem do sprzedaży

Przed wprowadzeniem zabawki do obrotu w ramach procedury oceny zgodności przeprowadza się analizę zagrożeń chemicznych, fizycznych, mechanicznych, elektrycznych, palności, higieny i radioaktywnych, które zabawka może stwarzać, oraz dokonuje oceny ewentualnego narażenia na takie zagrożenia.

Rozporządzenie MRiF wymienia trzy rodzaje procedur oceny zgodności zabawek:

1. Wewnętrzna kontrola produkcji (moduł A)
2. Badanie typu (moduł B)
3. Zgodność z typem na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji (moduł C)

W przypadku gdy producent danej zabawki zastosował normy zharmonizowane, których numery zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, obejmujące wszystkie wymagania dla danej zabawki, stosuje się procedurę wewnętrznej kontroli produkcji (moduł A).

Zabawkę poddaje się badaniu typu (moduł B) połączonemu z procedurą zgodności z typem na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji (moduł C), w przypadku gdy:

1. nie istnieją normy zharmonizowane obejmujące wszystkie wymagania dla danej zabawki;
2. producent nie zastosował norm zharmonizowanych, o których mowa w § 8 rozporządzenia MRiF, lub zastosował je częściowo;
3. jedna lub więcej norm zharmonizowanych, o których mowa w § 8 rozporządzenia MRiF, zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z ograniczeniem, albo
4. producent uważa, że charakter, projekt, konstrukcja lub zastosowanie zabawki wymagają weryfikacji przez jednostkę notyfikowaną.

Poniżej omawiamy najważniejsze cechy poszczególnych procedur. Są one szczegółowo omówione w załączniku numer 2 do rozporządzenia MRiF.

Zakres dokumentacji technicznej zabawek

Rozporządzenie MRiF określa także szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia dokumentacji technicznej zabawek. Zawiera ona wszystkie istotne dane lub informacje dotyczące środków zastosowanych przez producenta, zapewniające zgodność z wymaganiami określonymi w § 5 i pkt 1‒6 załącznika nr 1 do rozporządzenia MRiF. W szczególności chodzi o:

1. szczegółowy opis projektu i produkcji, w tym wykaz stosowanych części i materiałów użytych w zabawkach, oraz karty charakterystyki substancji chemicznych otrzymane od dostawców substancji chemicznych;
2. opis oceny bezpieczeństwa oraz przeprowadzonej analizy zagrożeń, o której mowa w § 6 rozporządzenia MRiF;
3. opis zastosowanej procedury oceny zgodności;
4. kopię deklaracji zgodności, o której mowa w § 14 rozporządzenia MRiF;
5. wskazanie adresu miejsca produkcji i magazynowania;
6. kopie dokumentów, które producent przedłożył jednostce notyfikowanej, jeżeli była zaangażowana i brała udział w ocenie zgodności;
7. sprawozdania z badań i opis środków, za pomocą których producent zapewnił zgodność produkcji z normami zharmonizowanymi, jeżeli producent zastosował procedurę wewnętrznej kontroli produkcji, o której mowa w § 8 rozporządzenia MRiF;
8. kopię certyfikatu badania typu, opis środków, za pomocą których producent zapewnił zgodność produkcji z typem wyrobu opisanym w certyfikacie badania typu, oraz kopie dokumentów, które producent przedłożył jednostce notyfikowanej, w przypadku gdy producent przedstawił zabawkę do badania typu oraz zastosował procedurę zgodności z typem, na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji, o których mowa w § 9 rozporządzenia MRiF.

Sposób oznakowania zabawek i oraz znak CE

Jak wspomniano na początku artykułu, głównym celem rozporządzenia MRiF jest zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia dzieci. Dopełnieniem starań producentów dotyczących projektowania i produkowania bezpiecznych zabawek jest właściwe oznakowanie zabawek. Pozwala to użytkownikom podjąć świadomą decyzję o zakupie i przeznaczeniu danej zabawki.

Zgodnie z przepisami rozporządzenia MRiF zabawki powinny być opatrzone:

• nazwą typu, numerem partii, serii lub modelu lub inną informacją umożliwiającą ich identyfikację lub, w przypadku gdy wielkość lub charakter zabawki to uniemożliwiają, wymagane informacje umieszcza się na opakowaniu lub w dokumencie załączonym do wyrobu;
• nazwiskiem lub nazwą, zarejestrowaną nazwą towarową lub zarejestrowanym znakiem towarowym i adresem kontaktowym producenta oraz importera na zabawce, a jeśli to niemożliwe – na opakowaniu lub w dokumencie dołączonym do zabawki. Podany adres kontaktowy wskazuje jedno miejsce, w którym można skontaktować się z producentem;
• znakiem CE, a dodatkowo przed wprowadzeniem zabawki do obrotu, należy umieścić na niej piktogram lub innego rodzaju znak wskazujący na szczególne zagrożenie lub na przeznaczenie danej zabawki, jeżeli ma to zastosowanie.

Rozporządzenie MRiF określa także szczegółowe wymagania dotyczące umieszczenia znaku CE na zabawce. Oznakowanie CE umieszcza się w sposób widoczny, czytelny i trwały na zabawce, przytwierdzonej etykiecie lub na opakowaniu, zgodnie z art. 30 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93⁴. W przypadku małych zabawek lub zabawek składających się z małych części oznakowanie CE może być umieszczone na etykiecie, załączonej ulotce lub instrukcji. Jeżeli nie jest to technicznie możliwe, w przypadku zabawek umieszczanych w ekspozytorach, oznakowanie CE jest umieszczane na ekspozytorze, pod warunkiem że ekspozytor był pierwotnie wykorzystany jako opakowanie zabawek. Jeżeli opakowanie zabawki będzie zakrywać oznakowanie CE, należy je umieścić także na opakowaniu.

Dopuszcza się możliwość prezentacji zabawek nieposiadających oznakowania CE lub niespełniających wymagań na wystawach i innych pokazach, pod warunkiem że zostanie do nich dołączona informacja, która wyraźnie wskaże, że zabawka nie spełnia wymagań i nie będzie udostępniana na Europejskim Obszarze Gospodarczym, dopóki nie będzie zgodna z obowiązującymi wymaganiami.

Podsumowanie

Rozporządzenie MRiF w sposób bardzo szczegółowy oraz jednocześnie, poprzez zastosowanie klauzul generalnych, w sposób bardzo ogólny ustanawia wymagania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i zdrowia dzieci korzystających z zabawek. Jest to zrozumiałe – z jednej strony już na podstawie dotychczasowych doświadczeń można ustanowić pewne wymagania, które bardzo szczegółowo określą cechy niepożądane zabawek (np. łatwopalność). Z drugiej strony natomiast ciągły rozwój techniki, nowe materiały wykorzystywane do produkcji oraz wprowadzane innowacje powodują, że przepisy nie mogą w pełni za nimi nadążyć. Posłużenie się zatem ogólnymi zasadami dotyczącymi bezpieczeństwa pozwala na zachowanie równowagi pomiędzy rozwojem a bezpieczeństwem.

Dawid Bugajski

radca prawny prowadzący własną kancelarię,

partner merytoryczny serwisu Prokonsumencki.pl zapewniającego wsparcie prawne sprzedawcom internetowym