Potrzeba uregulowania nowego typu spółki

Prosta spółka akcyjna jest przeznaczona w szczególności dla start-upów, czyli przedsięwzięć, w których koszty rozpoczęcia inwestycji są stosunkowo niskie przy wysokim ryzyku niepowodzenia, a także znacznym zysku w przypadku odniesienia sukcesu. Taka spółka ma być atrakcyjna zarówno dla założycieli, czyli tych, którzy mają pomysł i potrzebują kapitału, jak i dla inwestorów, czyli tych, którzy dysponują kapitałem i chętnie zainwestują w innowacyjne projekty.

Obecnie w polskim porządku prawnym brak jest formy prawnej, która umożliwiałaby jednocześnie szybkie rozpoczęcie działalności, dopuszczała różnorodne formy pozyskiwania kapitału i pozwalała na sprawną likwidację przedsięwzięcia w razie niepowodzenia. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) nie umożliwia różnorodnych formy inwestycji w spółkę, do zbywania udziałów jest konieczna forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi, a minimalna wartość jednego udziału jest stosunkowo wysoka i wynosi 50 złotych^[2]. Wszystko to stanowi istotne mankamenty tej spółki z punktu widzenia start-upów. Z kolei spółka akcyjna charakteryzuje się skomplikowaną strukturą wewnętrzną (m.in. obligatoryjna rada nadzorcza), znacznym stopniem sformalizowania i wysokimi kosztami związanymi z jej funkcjonowaniem (m.in. obowiązek protokołowania walnych zgromadzeń przez notariusza)^[3]. Nie ma zatem w polskim ustawodawstwie formy prawnej pasującej do modelu biznesowego realizowanego przez innowacyjne firmy.

Koncepcja PSA

Prosta spółka akcyjna ma stanowić połączenie tych cech spółki z o.o. i spółki akcyjnej, które są atrakcyjne dla nowo powstających przedsięwzięć. Dlatego też będzie charakteryzować się stosunkowo prostym założeniem i funkcjonowaniem, możliwością szybkiej likwidacji, a ponadto pozwalać na różnorodne formy inwestycji w spółkę. Regulacje prawne dotyczące prostej spółki akcyjnej, jako kolejnego typu spółki kapitałowej, miałyby zostać umieszczone obok pozostałych przepisów dotyczących spółek, tj. w Kodeksie spółek handlowych.

Pojawiają się głosy, że wprowadzenie nowego typu spółki nie jest optymalnym rozwiązaniem, choć sam pomysł zmian i uelastycznienia przepisów prawnych zasługuje na aprobatę. Zwraca się uwagę, że wprowadzenie do polskiego porządku prawnego prostej spółki akcyjnej może wpłynąć na zmniejszenie zainteresowania spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, a lepszym rozwiązaniem byłoby uelastycznienie obowiązujących regulacji dotyczących spółki z o.o.^[4] Innymi słowy, zdaniem niektórych autorów, założenia koncepcji prostej spółki akcyjnej powinny być zrealizowane poprzez nowelizację obecnie obowiązujących przepisów dotyczących spółki z o.o.^[5]

Koncepcja prostej spółki akcyjnej wzorowana jest przede wszystkim na rozwiązaniach przyjętych w ustawodawstwie francuskim, w którym z powodzeniem od 1994 r. funkcjonuje uproszczona spółka akcyjna (société par actions simplifiée)^[6], a także na wprowadzonej stosunkowo niedawno do ustawodawstwa słowackiego prostej spółce akcyjnej (jednoduchá spoločnosť na akcie)^[7].

Proste założenie spółki

Jednym z podstawowych założeń koncepcji PSA jest możliwość jej stosunkowo szybkiego utworzenia. Z tego względu rozważa się umożliwienie rejestracji tej spółki w systemie s24 (czyli przez Internet), co oprócz oszczędności czasu wiązałoby się z niższymi kosztami z uwagi na brak taksy notarialnej i z niższą opłatę sądową. Za pomocą systemu s24 może być obecnie rejestrowana spółka jawna, komandytowa i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością^[8].

Tak jak w przypadku innych spółek rejestrowanych drogą elektroniczną, w przypadku statutu PSA wspólnicy będą mieli do wyboru określony zakres postanowień. Rozważa się, żeby formularze potrzebne do zarejestrowania prostej spółki akcyjnej występowały również w wersji anglojęzycznej, dzięki czemu polskie regulacje prawne stałyby się bardziej zrozumiałe dla inwestorów zagranicznych. Mogłoby to zachęcić te podmioty do prowadzenia działalności w Polsce.

Koncepcja zakłada, że komunikacja z sądem będzie przebiegała drogą elektroniczną. Nie ulega wątpliwości, że znacznie usprawniłoby to proces rejestracji, zwłaszcza gdyby w czasie rejestracji spółki pojawiły się kwestie wymagające wyjaśnienia przez wnioskodawcę w trybie uzupełnienia braków formalnych.

Obok rejestracji elektronicznej byłaby również dopuszczona rejestracja drogą tradycyjną, czyli zawarcie statutu spółki w formie aktu notarialnego. W takiej sytuacji założyciele mieliby większą swobodę, jeżeli chodzi o kształtowanie poszczególnych postanowień statutu spółki niż w przypadku rejestrowania spółki drogą elektroniczną. Warto wspomnieć, że w przypadku francuskiej uproszczonej spółki akcyjnej przyjęto, iż statut spółki musi być sporządzony w formie pisemnej, z wyjątkiem nielicznych sytuacji, w których jest wymagana forma aktu notarialnego.

Koncepcja nie zakłada ograniczeń czasowych, jeżeli chodzi o prowadzenie działalności w formie prostej spółki akcyjnej, ani też nie wprowadza ograniczeń co do przedmiotu działalności. Nie przewiduje się również mechanizmów wymuszających przekształcenie prostej spółki akcyjnej w inną spółkę.

Elastyczna struktura kapitałowa

Pomysłodawcy zakładają, że podobnie jak w przypadku francuskiej uproszczonej spółki akcyjnej, do założenia prostej spółki akcyjnej będziepotrzebny jedynie minimalny kapitał zakładowy. Kapitał ten miałby wynosić 1 złoty, a wartość jednej akcji co najmniej 1 grosz. Kapitał zakładowy nie stanowiłby zatem bariery dla założycieli, tak jak ma to miejsce w przypadku spółki akcyjnej, gdzie minimalny kapitał zakładowy wynosi 100 tys. złotych. Rozważane są również inne koncepcje – np. ustalenie kapitału zakładowego na takim poziomie, jak w spółce akcyjnej, ale bez konieczności jego pokrywania w pierwszym etapie funkcjonowania spółki. Obok kapitału zakładowego na mocy statutu mógłby zostać utworzony kapitał podstawowy, który nie podlegałby takim rygorom jak kapitał zakładowy. Akcjom wchodzącym w skład kapitału podstawowego również przysługiwałoby prawo głosu.

Istotnym mankamentem tak niskich wymogów kapitałowych może być mniejsza wiarygodność PSA dla potencjalnych kontrahentów. Z uwagi na to planuje się wprowadzenie mechanizmów chroniących wierzycieli. Tak zwany test wypłacalności opiera się na założeniu, że przed każdą wypłatą na rzecz akcjonariuszy zarząd musiałby ustalić, czy w wyniku wypłaty spółka nie utraci w ciągu roku płynności. Ponadto w razie gdyby pojawiło się ryzyko znacznej straty, walne zgromadzenie akcjonariuszy byłoby zobowiązane do podjęcia uchwały o dalszym istnieniu spółki lub jej likwidacji. Podobnie jak w spółce akcyjnej, na pokrycie przyszłych strat miałaby być tworzona rezerwa. Do rezerwy byłaby przelewana część zysku aż do czasu, gdy kapitał ten osiągnie określony pułap. Rozważa się także, czy kapitał ten miałby odpowiadać kwocie wskazanej w ustawie (np. 100 tys. złotych), czy też określonemu procentowi zobowiązań.

Zróżnicowane akcje

Akcje PSA, podobnie jak akcje spółki akcyjnej, będą mogły być uprzywilejowane np. co do prawa głosu (akcjom uprzywilejowanym będzie przysługiwało więcej głosów niż akcjom zwykłym) i co do dywidendy (akcjom uprzywilejowanym będzie przysługiwała wyższa dywidenda niż akcjom zwykłym). Od decyzji założycieli będzie natomiast zależeć, czy będą to akcje zdematerializowane, tzn. zapisane w formie elektronicznej i niemające postaci dokumentu, czy też pozostaną akcjami tradycyjnymi, tzn. w formie dokumentu. Akcje prostej spółki akcyjnej nie będą mogły być przedmiotem obrotu na giełdzie. Obrót akcjami na giełdzie wiąże się bowiem z koniecznością spełnienia surowych wymogów, co nie wpisuje się w koncepcję prostej spółki akcyjnej.

Akcje będą mogły być obejmowane w zamian za wkłady pieniężne i niepieniężne. Z uwagi na to, że wkładem pomysłodawców przedsięwzięcia jest często wyłącznie ich pomysł, przewiduje się, podobnie jak we francuskiej uproszczonej spółce akcyjnej, wprowadzenie akcji, które miałyby być obejmowane przez założycieli w zamian za wkład w postaci pracy lub wkład intelektualny. Akcje takie na późniejszym etapie mogłyby zostać zamienione na akcje zwykłe, np. gdy możliwa będzie ich wycena i zamiana dotychczasowego wkładu na wkład niepieniężny (np. w postaci prawa własności intelektualnej). Akcje prostej spółki akcyjnej będą mogły być akcjami niemymi, czyli pozbawionymi prawa głosu.

Charakterystyczne dla PSA ma być zróżnicowanie akcji. Założyciele przy zakładaniu spółki obejmowaliby akcje założycielskie, które wiązałyby się z wniesieniem pracy na rzecz spółki. Z kolei akcje inwestorskie mogłyby być pokrywane wkładami niepieniężnymi lub pieniężnymi, a także mogłyby być uprzywilejowane na etapie likwidacji spółki. Jako formę motywacji przewiduje się wprowadzenie akcji pracowniczych, czyli takich, które są przeznaczone do nabywania przez pracowników przy mniej rygorystycznych wymogach niż te wskazane w art. 362 Kodeksu spółek handlowych^[9]. Obok tych kategorii akcji powstałyby również akcje dla doradców, współpracowników stanowiące wynagrodzenie za ich usługi lub pracę czy też związane z obowiązkiem świadczenia usług lub pracy na rzecz spółki.

Relacje między akcjonariuszami

Według koncepcji prostej spółki akcyjnej relacje między akcjonariuszami mają zostać przeniesione na poczet regulacji ustawowych w postaci przepisów dyspozytywnych, które mogłyby być modyfikowane przez strony.

Przykładem takiej klauzuli, często spotykanej w umowach inwestycyjnych, jest klauzula drag-along (prawo pociągnięcia), na mocy której większościowy akcjonariusz ma prawo żądać od pozostałych akcjonariuszy przyłączenia się do transakcji zbycia akcji na rzecz określonego inwestora, przy czym może to dotyczyć wszystkich akcji lub tylko pakietu kontrolnego, w zależności od tego, jaką częścią akcji jest zainteresowany inwestor. Odwrotnością tej klauzuli jest klauzula tag-along (prawo przyłączenia). Na mocy tej klauzuli w razie zbywania akcji przez większościowego akcjonariusza mniejszościowy akcjonariusz może żądać nabycia jego akcji na takich samych zasadach, jak są nabywane akcje akcjonariusza większościowego. Inną standardową klauzulą jest klauzula shoot-out (lub shotgun).Zgodnie z nią jeden z akcjonariuszy może złożyć drugiemu ofertę sprzedaży wszystkich swoich akcji po określonej cenie. Adresat oferty może ją przyjąć lub sprzedać swój pakiet akcji po tej samej cenie, którą wcześniej zaproponował drugi z akcjonariuszy. Wśród innych klauzul warto również wymienić: klauzulę liquidation preference przyznającą inwestorom preferencyjne warunki w razie likwidacji spółki, klauzulę vesting regulującą zaangażowanie akcjonariuszy w działalność spółki i pozwalającą im po określonym czasie na objęcie nowych akcji po ustalonej cenie czy prawo pierwszeństwa, zgodnie z którym przyznaje się określonym akcjonariuszom prawo pierwszeństwa nabycia akcji w razie ich zbywania przez innego akcjonariusza, na takich warunkach, jakie zostały ustalone z potencjalnym kupującym.

Uproszczenia dotyczące organów spółki

Organem właścicielskim PSA byłoby walne zgromadzenie akcjonariuszy (WZA). Aby ułatwić i uprościć komunikowanie się akcjonariuszy, walne zgromadzenie mogłoby być zwoływane drogą elektroniczną. Obecnie w przypadku spółki z o.o. jest dopuszczalne zwoływanie zgromadzenia wspólników za pośrednictwem poczty elektronicznej, jeżeli wspólnicy wyrażą na to pisemną zgodę^[10]. Koncepcja zakłada, że WZA mogłoby się odbywać przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, czyli np. w formie telekonferencji.

Co do zasady walne zgromadzenie nie wymagałoby protokołowania przez notariusza, choć tu rozważane są różne koncepcje, m.in. wprowadzenie wymogu protokołowania niektórych kategorii uchwał przez upoważnione osoby (np. notariusz, radca prawny itd.).

Natomiast w przypadku zarządu pomysłodawcy koncepcji proponują, żeby był on powoływany co do zasady na czas nieokreślony. Zgodnie z obecnymi regulacjami w przypadku spółki z o.o. zarząd może być powołany na czas nieokreślony, a w przypadku spółki akcyjnej – na maksymalny okres 5 lat^[11].

Rada nadzorcza nie będzie organem obowiązkowym w prostej spółce akcyjnej. Organ ten będzie musiał zostać powołany tylko w niektórych przypadkach, tak jak ma to obecnie miejsce w przypadku spółki z o.o.^[12]

Ponadto pojawiają się pomysły alternatywnego modelu zakładającego wprowadzenie jednego organu zamiast rady nadzorczej i zarządu – rady dyrektorów, która łączyłaby funkcje zarządcze i nadzorcze w jednym podmiocie (system monistyczny).

Sprawna likwidacja spółki

Charakterystyczne dla działalności opierającej się na innowacyjnym pomyśle jest stosunkowo wysokie ryzyko niepowodzenia przedsięwzięcia i, co za tym idzie, potrzeba sprawnego zakończenia działalności w sytuacji, w której nie przynosi ona oczekiwanych rezultatów. Likwidacja tradycyjnej spółki akcyjnej to proces skomplikowany, długotrwały i kosztowny. W trakcie likwidacji spółki akcyjnej zarząd musi dwukrotnie ogłosić o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia wierzytelności w terminie 6 miesięcy od ostatniego ogłoszenia^[13]. Nieco krócej trwa likwidacja spółki z o.o., ponieważ termin na zgłaszanie wierzytelności przez wierzycieli wynosi 3 miesiące^[14]. Z uwagi na potrzebę szybkiego zakończenia działalności start-upów w razie fiaska przedsięwzięcia likwidacja PSA powinna przebiegać sprawnie i stanowić niewielkie obciążanie dla wspólników i członków organów zarządzających.

Z powyższych względów rozważa się przyjęcie modelu podobnego jak w spółce z o.o., a nawet, w określonych przypadkach, skrócenie i uproszczenie postępowania, np. poprzez umożliwienie ogłoszenia o likwidacji na stronie internetowej, krótszy termin na zgłaszanie wierzytelności czy też dokonywanie zgłoszeń związanych z likwidacją i zgłoszeń wierzytelności drogą elektroniczną.

Co dalej z koncepcją?

W zamyśle autorów koncepcji prosta spółka akcyjna ma przyczynić się do rozwoju przedsiębiorczości i wzrostu konkurencyjności polskich firm, a także ograniczyć realizowanie polskich pomysłów przez inwestorów zagranicznych. Warto zatem śledzić dalsze prace nad koncepcją i ewolucje wstępnych pomysłów, wiele proponowanych rozwiązań może bowiem jeszcze ulec zmianie. Ze strony start-upów pojawiają się obawy przed zbytnim przeregulowaniem prawnym, co może zniechęcać założycieli do wyboru tej formy prawnej^[15].

Jeżeli uda się wprowadzić prostą spółkę akcyjną do polskiego porządku prawnego, można przypuszczać, że będzie to forma prawna chętnie wybierana przez nowo powstające firmy, i to nie tylko te działające w branży nowych technologii. Pomysłodawcy prostej spółki akcyjnej mają nadzieję, że wprowadzenie tego typu spółki kapitałowej będzie sprzyjało zakładaniu start-upów w Polsce i przyczyni się do pobudzenia polskiej gospodarki. Należy jednak mieć na uwadze, że optymalna forma prawna to nie wszystko, a wiele zależy również od tego, czy zmianom w zakresie prawa spółek handlowych będą towarzyszyły również korzystne regulacje w zakresie prawa podatkowego, a także inne zmiany wpływające na warunki, w jakich funkcjonują start-upy.

Karolina Kulińska-Polak

radca prawny

PragmatiQ Kancelaria Prawna Szymkowiak sp.k.

www.pragmatiq.pl

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 1 (172) 2017.