Rolniczy Handel Detaliczny (RHD). Co może się zmienić w najbliższym czasie

Krótki łańcuch dostaw żywności jest istotnym elementem wspólnej polityki rolnej realizowanej przez państwa członkowskie Unii Europejskiej. Produkcja żywności na małą skalę jest ważną częścią „Planu dla wsi” realizowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Taka produkcja odgrywa znaczącą rolę w rozwoju obszarów wiejskich oraz poszukiwaniu alternatywnych źródeł dochodów w gospodarstwie rolnym. W ostatnich latach obserwuje się coraz większe zapotrzebowanie na produkty z małych gospodarstw, które nie są wytwarzane przemysłowo. Rozszerzenie funkcji gospodarstw rolnych o przetwórstwo na małą skalę z pewnością jest odpowiedzią na zapotrzebowanie rynku i wzmożony popyt, ale daje także szansę na rozwój obszarów wiejskich. Prócz funkcjonujących do tej pory form produkcji i sprzedaży żywności w ramach sprzedaży bezpośredniej, dostaw bezpośrednich, działalności marginalnej, lokalnej i organicznej (MLO), wprowadzono rozwiązania w zakresie działalności rolniczego handlu detalicznego (RHD).

Czym jest RHD?

RHD to jedna z najnowszych form handlu detalicznego, funkcjonująca w Polsce od 2017 r., dedykowana produktom rolnym.  Dla rolniczego handlu detalicznego zostały przyjęte odrębne uregulowania w zakresie warunków sprzedaży, nadzoru organów urzędowej kontroli żywności oraz preferencji podatkowych. Podstawowym aktem prawnym regulującym warunki sprzedaży towarów w ramach rolniczego handlu detalicznego w Polsce, jest Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia[1], dalej „Ustawa” oraz w zakresie preferencji podatkowych – Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych[2].

Wprowadzenie rolniczego handlu detalicznego było odpowiedzią na zgłaszane problemy i postulaty przez rolników i osoby wytwarzające domowe przetwory. Podnoszono kwestię biurokracji, nadmiernych obciążeń publiczno-prawnych oraz administracyjnych. W przeszłości, aby sprzedać swoje produkty, rolnicy musieli założyć działalność gospodarczą. Ten stan rzeczy zmienił się po wprowadzeniu pojęcia Rolniczego Handlu Detalicznego. RHD obecnie daje możliwość sprzedaży produktów rolnych i przetworów bez konieczności zakładania firmy, opłacania ZUS-u, płacenia VAT-u oraz opłacania podatku dochodowego (PIT) do kwoty 40 000 zł przychodu.

W obecnym stanie prawnym podstawowym warunkiem prowadzenia tej działalności jest to, aby żywność produkowana i wprowadzana na rynek pochodziła w całości lub części z własnej uprawy, hodowli lub chowu danego podmiotu. W ramach RHD możliwa jest produkcja na małą skalę i jej zbywanie konsumentom finalnym (na terytorium całego kraju) oraz lokalnym zakładom prowadzącym handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, zlokalizowanego na ograniczonym obszarze kraju. Obecnie obszar ten obejmuje województwo, w którym ma miejsce prowadzenie produkcji żywności w ramach RHD oraz powiaty lub miasta stanowiące siedzibę wojewody lub sejmiku województwa, sąsiadujące z tym województwem.

Zgodnie z przepisami Ustawy produkcja i zbywanie żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego co do zasady nie mogą być dokonywane z udziałem pośrednika. Udział pośrednika w zbywaniu żywności w ramach takiego handlu został dopuszczony jedynie podczas zbywania takiej żywności w trakcie wystaw, festynów, targów lub kiermaszy organizowanych w celu promocji tej żywności. W takim przypadku jednak pośrednik musi spełnić warunek, iż zbywa on konsumentom finalnym żywność:

1) wyprodukowaną przez tego pośrednika w ramach RHD lub

2) wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący RHD na obszarze powiatu, w którym pośrednik ten prowadzi produkcję żywności w ramach RHD lub na obszarze powiatu sąsiadującego z tym powiatem.

Pośrednik prowadzący rolniczy handel detaliczny, który zbywa żywność wyprodukowaną przez inny podmiot prowadzący taki handel podczas festynu, wystawy, targu lub kiermaszu, zobowiązany jest do prowadzenia dokumentacji umożliwiającej określenie ilości zbywanej żywności i to odrębnie dla każdego podmiotu (jeśli jest więcej niż jeden). Ponadto pośrednik jest zobowiązany do przekazywania tej dokumentacji producentowi, którego żywność zbywał niezwłocznie po zakończeniu wystawy, festynu, targu lub kiermaszu. Warto pamiętać, że za żywność, którą sprzedaje pośrednik, odpowiada producent żywności.

Obecnie obowiązujące przepisy regulujące działalność RHD

Na poziomie unijnym kwestie dotyczące handlu detalicznego definiuje art. 3 ust. 7 Rozporządzenia (WE) nr 178/2002 ustanawiający ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujący Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiający procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności[3]. Prawo UE nie reguluje jednak ani kwestii ilości żywności, jaką można zbywać w ramach handlu detalicznego, ani zakresu i sposobu dokumentowania tej ilości. W prawie krajowym poszczególnych państw członkowskich UE co do zasady regulowane są kwestie dotyczące maksymalnych ilości żywności sprzedawanej konsumentom końcowym, w ramach podobnej do handlu detalicznego działalności, tj. dostaw bezpośrednich. Państwa członkowskie UE określają̨ także, co do zasady, w przepisach krajowych warunki prowadzenia tzw. „działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej”, o której mowa w Rozporządzeniu (WE) nr 853/2004 ustanawiającym szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego[4], w tym maksymalne wielkości dostaw żywności pochodzenia zwierzęcego realizowanej w ramach tej działalności do innych zakładów detalicznych. W ramach tego rodzaju działalności, tak jak w przypadku handlu detalicznego, prowadzi się̨ m.in. sprzedaż̇ żywności konsumentom końcowym.

Od dnia 1 stycznia 2019 r. do rolniczego handlu detalicznego mają również zastosowanie przepisy Ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników do sklepów i restauracji[5], która zawiera kolejne rozwiązania legislacyjne ułatwiające prowadzenie produkcji żywności i jej wprowadzanie na rynek przez podmioty działające w tzw. krótkich łańcuchach dostaw, w tym prowadzące rolniczy handel detaliczny.

W obecnym stanie prawnym Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania[6] definiuje limity ilościowe zbywane w ramach rolniczego handlu detalicznego w odniesieniu do konsumentów finalnych oraz dla dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego. Maksymalne ilości żywności określone są w zależności od grupy towarowej dla surowców pochodzenia niezwierzęcego (np. zboża, warzywa, owoce itp.), żywności pochodzenia niezwierzęcego innej niż surowce oraz żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego (np. przetwory z owoców lub warzyw, przetwory zbożowe, przyprawy, koncentraty spożywcze, pieczywo), surowców pochodzenia zwierzęcego (np. mleko, jaja, produkty pszczele) oraz produktów pochodzenia zwierzęcego inne niż surowce (np. wyroby mięsne, produkty mleczne, produkty jajeczne).

Produkty wytwarzane w ramach RHD powinny spełniać odpowiednie wymagania w zakresie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności określone w Rozporządzeniu (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności[7] oraz w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych[8]. Z obowiązku przekazywania informacji konsumentom nie jest zwolniony żaden podmiot wprowadzający żywność do obrotu. Dotyczy to również przedsiębiorców działających w ramach RHD. Dane na żywności pakowanej powinny być umieszczone na opakowaniu lub na załączonej etykiecie. Powinny być przede wszystkim wyraźne (niekiedy podaje się czcionkę o wysokości min. 1.2mm). Dane, które należy zawrzeć na opakowaniu (etykiecie), to przede wszystkim nazwa żywności, przewidziana w przepisach prawa, której nie można jednak ustalać dowolnie. Szczegółowe zasady posługiwania się nazwami produktów opisane są w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych. Ponadto należy podać wykaz wszystkich składników środka spożywczego w malejącej kolejności. Nie trzeba podawać składników w przypadku świeżych owoców i warzyw, sera, masła, śmietany, środków spożywczych zawierających jeden składnik.

Nie ma obowiązku podawania na opakowaniach produktów informacji o wartości odżywczej. Główny Inspektor Sanitarny wydał wytyczne, że jeśli żywność jest wytwarzana w małych ilościach i jednocześnie dostarczana jest bezpośrednio przez rolnika (bez udziału pośredników) do miejscowych placówek handlu detalicznego, to obowiązuje tutaj zwolnienie z podawania wartości odżywczej na podstawie pkt 19 załącznika V do Rozporządzenia 1169/2011.

Jednocześnie warto mieć na uwadze, że miejsce prowadzenia rolniczego handlu detalicznego powinno być jednoznacznie oznaczone. W miejscu zbywania żywności konsumentowi finalnemu przez podmiot prowadzący rolniczy handel detaliczny, powinien być umieszczony napis „rolniczy handel detaliczny” oraz dane obejmujące: imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności, a także weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, o ile taki numer został nadany.

Planowane zmiany w zakresie RHD

Na początku sierpnia 2021 r. Rada Ministrów przyjęła zmiany w zakresie obrotu żywnością w ramach RHD, przedłożone przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi[9]. Nowe zasady mają ułatwić prowadzenie RHD, a także zapewnić większe dochody ze sprzedaży produktów. Proponowane zmiany przepisów wynikają z założeń przyjętych w dokumencie rządowym „Polski Ład”, w którym zawarto między innymi inicjatywę „Uwolnienia rolniczego handlu detalicznego”. Najważniejsze zmiany, proponowane przez projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia prowadzenia przez rolników rolniczego handlu detalicznego, to:

• Zniesienie maksymalnych limitów żywności zbywanej w ramach RHD, wobec sprzedaży żywności konsumentom finalnym. Dodatkowo pozostawienie obecnych limitów tylko w zakresie dostaw do zakładów, które prowadzą handel detaliczny, z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego.
• Doprecyzowanie pochodzenia składników – wystarczyć będzie, aby tylko jeden składnik danego produktu pochodził z gospodarstwa rolnego.
• Zmiana obszaru dostaw produktów żywnościowych, które wyprodukowane zostały w ramach RHD, a także zakładów zajmujących się handlem detalicznym z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego (sklepy, restauracje, stołówki) - na terytorium całego kraju.
• Podwyższenie przychodu ze sprzedaży produktów zwierzęcych oraz roślinnych, przetwarzanych w inny sposób niż przemysłowy, z kwoty 40 000 zł do 100 000 zł.

Zniesienie maksymalnych limitów sprzedaży konsumentom finalnym

W projekcie proponuje się̨ zniesienie maksymalnych limitów żywności zbywanej w ramach RHD w odniesieniu do sprzedaży konsumentom finalnym i pozostawienie tych limitów wyłącznie w odniesieniu do dostaw do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego.

Celem takiej zmiany według projektodawców jest ułatwienie prowadzenia działalności rolnikom przez ograniczenie obciążeń́ administracyjnych związanych z koniecznością̨ dokumentowania tej ilości. Ponadto planowana zmiana ma w założeniu lepsze wykorzystanie przez rolników możliwości wprowadzanych projektowaną ustawą w odniesieniu do zwolnień́ podatkowych.

Doprecyzowanie pochodzenia składnika

Projekt zmiany Ustawy zakłada wprowadzenie zmiany w art. 3 ust. 3 pkt 29b) Ustawy definiującej „rolniczy handel detaliczny” poprzez doprecyzowanie, iż polega on na „produkcji żywności zawierającej co najmniej jeden składnik pochodzący w całości z własnej uprawy, hodowli lub chowu podmiotu działającego na rynku spożywczym”.

Proponowana zmiana definicji pojęcia „rolniczy handel detaliczny” wynika z dotychczasowych niejasności w interpretacji przez zainteresowane podmioty zawartego w tej definicji sformułowania: „w części z własnej uprawy, hodowli lub chowu”. Projektodawcy dostrzegli, że definicja wymaga doprecyzowania w tym zakresie w celu jasnego wskazania pochodzenia składników wykorzystywanych do produkcji żywności zarówno jednoskładnikowej, jak i zawierającej więcej niż jeden składnik, tak aby nie było wątpliwości, jaka część żywności powinna pochodzić z własnej uprawy, hodowli lub chowu danego podmiotu.

Zmiana obszaru dostaw produktów żywnościowych

Żywność wytworzona w ramach RHD może być zbywana do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego, np. restauracji, stołówek zakładowych, przedszkoli itp.

Projektowana zmiana ma na celu przede wszystkim rozszerzenie obszaru, na którym mogą być prowadzone dostawy żywności wyprodukowanej w ramach RHD do zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem dla konsumenta finalnego – z województwa (jak obecnie) do terytorium całego kraju. Zwiększenie obszaru dostaw żywności w ramach RHD do innych, ww. zakładów, powinno przyczynić się do rozszerzenia rynku zbytu wyprodukowanej przez rolników żywności, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnych zasad prawa żywnościowego i spełnieniu wymogów z zakresu bezpieczeństwa żywności.

Nowa kwota przychodów zwolniona z podatków

Producent rolny po uzyskaniu ze sprzedaży przerobionej żywności przychodów w wysokości 40 tys. zł może wybrać opodatkowanie przychodów powyżej 40 tys. zł na podstawie 2% stawki podatku zryczałtowanego. Aby móc korzystać́ z opodatkowania ryczałtem, producent rolny jest obowiązany złożyć́ pisemne oświadczenie o wyborze opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych na dany rok podatkowy, które należy złożyć́ nie później niż̇ do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym uzyskał przychody przekraczające 40 tys. zł, albo do końca roku podatkowego, jeżeli pierwszy taki przychód uzyskał w grudniu roku podatkowego. Powyższe oznacza również̇ obowiązek rozliczeń́ podatkowych. Obecnie wielu producentów rolnych ogranicza wielkość́ prowadzonej produkcji, aby uniknąć́ dodatkowych obowiązków administracyjnych. Przychody ze sprzedaży przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych podlegające opodatkowaniu wykazano w zeznaniach podatkowych za 2017 r. – 106 podatników, za 2018 r. – 122 podatników i za 2019 r. – 153 podatników.

W zaproponowanym projekcie zmiany Ustawy podwyższono z 40 tys. do 100 tys. zł kwotę przychodów ze sprzedaży, przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy, produktów roślinnych i zwierzęcych. Wyjątek stanowią przetworzone produkty roślinne i zwierzęce uzyskane w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produkty opodatkowane podatkiem akcyzowym na podstawie odrębnych przepisów, zwolnione z podatku dochodowego.

Proponowana zmiana ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ma na celu uproszczenie prowadzenia sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami przychody ze sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym na podstawie odrębnych przepisów do kwoty 40 tys. zł, są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych.

W projektowanej ustawie zaproponowano w art. 21 ust. 1 pkt 71a Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych liczbę „40 000” zastąpić liczbą „100 000”. Oznacza to podwyższenie z 40 tys. do 100 tys. zł kwoty przychodów ze sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym na podstawie odrębnych przepisów zwolnionej z podatku dochodowego.

W uzasadnieniu projektu zmian do Ustawy zostało wskazane, że podwyższenie progu przychodów ze sprzedaży produktów w ramach RHD zmniejszy wpływy do budżetu państwa w wysokości ok. 15,5 mln zł. Niemiej przyjęcie tego rozwiązania ma na celu ograniczenie liczby osób zobowiązanych do składania pisemnego oświadczenia o wyborze opodatkowania ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych na dany rok podatkowy. Dodatkowo zmiana ma umożliwić pozyskiwanie wyższych dochodów przez producentów rolnych pozyskujących przychody ze sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych.

Termin wejścia w życie nowych przepisów

Stan prawny na koniec września 2021 r. jest taki, iż projekt zmian został przyjęty przez Radę Ministrów i został skierowany do Sejmu, gdzie oczekuje na pierwsze czytanie. Nie jest znany nawet wstępny termin od kiedy zmienione przepisy miałyby obowiązywać. Jedynie w zakresie zmian w wysokości preferencji podatkowych wskazano datę 1 stycznia 2022 r. jako wejście w życie zmienionych przepisów.

Istotne jest również, że wejście w życie nowych rozwiązań zaproponowanych w projekcie Ustawy uzależnione jest od przebiegu procesu notyfikacji projektu ustawy w Komisji Europejskiej i w państwach członkowskich UE.

Podsumowanie

Rolniczy Handel Detaliczny jest promowany jako metoda na zwiększenie atrakcyjności produkcji rolnej na małą skalę. Z dostępnych informacji wynika, że obecnie jest 11 352 podmiotów prowadzących rolniczy handel detaliczny w zakresie produktów pochodzenia zwierzęcego oraz zawierającej jednoczenie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego. Natomiast jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2021 r. w Polsce funkcjonowało nieco ponad 1,3 miliona gospodarstw rolnych.

Trudno ocenić, czy 1% rolników działających w ramach RHD po ponad 4 latach obowiązywania ułatwień rzeczywiście rejestruje polepszone możliwości oraz efekty rozwoju produkcji i sprzedaży konsumentom finalnym żywności wyprodukowanej w całości lub w części z własnej uprawy, chowu lub hodowli poprzez uregulowanie kwestii prowadzenia rolniczego handlu detalicznego, szczególnie w kontekście bezpieczeństwa żywności oraz indywidualnych spraw podatkowych. Czekając na zauważalne efekty przedstawionych planów, zauważyć można pozytywne postulaty będące konsekwencjami prezentowanych strategii.

Eliza Iwaniszyn

radca prawny, założycielka Kancelarii Prawnej FAIRLEGAL, doradca biznesowy z ponad 15-letnim doświadczeniem zawodowym, również jako dyrektor działu prawnego międzynarodowych korporacji, specjalizuje się w prawie żywnościowym, ochrony konkurencji i konsumentów oraz compliance.

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie Wiedzy PARP

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 8/2021

[1] Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2020 r. poz. 2021).

[2] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1128, 1163 i 1243).

[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.

[4] Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 853/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 55)

[5] Ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników do sklepów i restauracji (Dz. U. poz. 2242).

[6] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania (Dz. U. poz. 2159).

[7] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004.

[8] Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych (Dz.U. z 2015 r. poz. 29 z późn. zm.). 

[9] Projekt Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia prowadzenia przez rolników rolniczego handlu detalicznego z dnia 9 sierpnia 2021 r., druk nr 1516.