Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych – charakterystyka

W zależności od wyboru konkretnego postępowania restrukturyzacyjnego, dłużnik może liczyć na inny wachlarz uprawnień i obowiązków.

Postępowanie o zatwierdzenie układu

Tak jak już zostało wspomniane, postępowanie o zatwierdzenie układu (PZU) wyróżnia się spośród innych postępowań restrukturyzacyjnych przede wszystkim tym, że co do zasady ma charakter pozasądowy. Podmiot, który chce skorzystać z tej drogi restrukturyzacji, jest zobowiązany do zawarcia umowy z doradcą restrukturyzacyjnym, który będzie realizował funkcję nadzorcy układu. Postępowanie to umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli przez nadzorcę układu bez udziału sądu. Nie ma formalnego wszczęcia czy otwarcia postępowania (w odróżnieniu do UPR, gdzie dzień obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym był dniem otwarcia postępowania). Faza sądowa PZU rozpoczyna się z momentem złożenia wniosku o zatwierdzenie układu.

Jeśli chodzi o postępowanie o zatwierdzenie układu w nowej odsłonie (od 1 grudnia 2021 r.) to może być ono prowadzone na dwa sposoby: w wersji klasycznej, tzn. w kształcie funkcjonującym do dnia 1 grudnia 2021 r., a także w wersji znowelizowanej, czerpiącej ze wzorców uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. Właśnie ta druga wersja, nazywana potocznie PZU 2.0., ma szansę zostać liderem wśród  postępowań restrukturyzacyjnych. Różnica pomiędzy wskazanymi wyżej wersjami jest zasadnicza. Kryterium wyróżniającym jest fakt dokonania obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Jeśli takie obwieszczenie nie zostanie dokonane (a nie ma takiego obowiązku), to postępowanie będzie klasycznym postępowaniem o zatwierdzenie układu, bez zagwarantowania dłużnikowi daleko idącej ochrony przed wierzycielami.

Jeśli jednak nadzorca układu dokona obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, to dłużnik m.in. uzyskuje ochronę przed egzekucją prawie tak silną jak w postępowaniu sanacyjnym. Co więcej, nowym rozwiązaniem, nieznanym dotychczas w prawie restrukturyzacyjnym, jest także możliwość spełniania przez dłużnika świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem. Powyższe rozwiązanie spotkało się jednak z krytyką zarówno teoretyków, jak i praktyków prawa restrukturyzacyjnego. Z aktualnych doniesień medialnych wynika, że Ministerstwo Sprawiedliwości planuje najprawdopodobniej dokonać w tym zakresie zmian i przywrócić zakaz spełniania świadczeń w trakcie postępowania.

Niewątpliwą zaletą PZU 2.0. jest fakt, że od obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego do prawomocnego umorzenia lub zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu dłużnik jest chroniony przed wypowiedzeniem niektórych umów (np. najmu, dzierżawy, kredytu). Od dnia 1 grudnia 2021 r. do umów, co do których wypowiedzenie jest niedopuszczalne, dodano umowy o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika (art. 256 ust. 2 pr. rest., który ma zastosowanie także do pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych). Minusem w porównaniu z klasycznym postępowaniem o zatwierdzenie układu jest częściowa utrata przez dłużnika zarządu nad swoją firmą. Od obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego do prawomocnego umorzenia lub zakończenia postępowania o zatwierdzenie układu nadzorca układu wykonuje uprawnienia nadzorcy sądowego, czyli wyraża zgodę na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem dłużnika. Dodatkowo, ochrona dłużnika przed wierzycielami w PZU 2.0. jest czasowa i trwa przez 4 miesiące od obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego. Jeśli w tym czasie dłużnik złoży wniosek o zatwierdzenie układu, to będzie objęty ochroną aż do prawomocnego zakończenia lub umorzenia postępowania w tym przedmiocie. W przeciwnym razie skutki obwieszczenia wygasną z mocy prawa.

Warto wiedzieć, że ustawodawca przewidział możliwość skorzystania z procedury PZU 2.0 tylko raz na 10 lat. Dokonanie obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego jest niedopuszczalne, jeżeli w ciągu ostatnich 10 lat dłużnik prowadził postępowanie o zatwierdzenie układu, w którym dokonano obwieszczenia o ustaleniu dnia układowego, albo w ciągu ostatnich 10 lat umorzono postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone wobec dłużnika, z wyjątkiem sytuacji, gdy umorzenie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpiło za zgodą rady wierzycieli.

Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe

Jak zostało wskazane powyżej, przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe są do siebie zbliżone. Różnią się pewnymi kwestiami proceduralnymi oraz szybkością – przyspieszone postępowanie układowe ma być z założenia proste i szybkie. Oba te postępowania wprowadzają tylko częściową ochronę przed egzekucją, tj. zakaz wszczynania nowych postępowań i zawieszenie postępowań egzekucyjnych z mocy prawa z dniem otwarcia postępowania dotyczy tylko postępowań egzekucyjnych dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem. Dla porównania PZU 2.0. (z drobnymi wyjątkami) oraz w postępowaniu sanacyjnym dochodzi do zawieszenia z mocy prawa wszystkich postępowań egzekucyjnych skierowanych do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy, nie tylko tych dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem.

Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe pozwala na utrzymanie przez dłużnika zarządu w pewnym zakresie – nadzorca sądowy wyraża zgodę na czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu. Obowiązuje także zakaz wypowiadania istotnych umów przez kontrahentów (np. najmu, dzierżawy, kredytu, umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika).

Postępowanie sanacyjne

Postępowanie sanacyjne, jako jedyne z postępowań restrukturyzacyjnych, umożliwia przeprowadzenie działań sanacyjnych. Działaniami sanacyjnymi są czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją. W tym postępowaniu dłużnik traci zarząd nad swoim przedsiębiorstwem. W postępowaniu sanacyjnym wyznaczany jest zarządca, który sprawuje zarząd majątkiem dłużnika (wyjątkowo sąd może powierzyć zarząd własny dłużnikowi). Postępowanie to daje jednak dłużnikowi pełną ochronę przed egzekucją komorniczą (tj. zawieszenie postępowań egzekucyjnych, a także  zakaz wszczynania nowych), w tym przed wierzycielami rzeczowymi, posiadającymi zabezpieczenia na majątku dłużnika. W praktyce oznacza to, że zawieszeniu ulegają także postępowania egzekucyjne prowadzone przez wierzycieli, którzy są zabezpieczeni rzeczowo na majątku dłużnika (hipoteka, zastaw).

Dodatkowo, wyłącznie w tym postępowaniu, zarządca ma prawo odstąpić od nierentownych kontraktów, bez ryzyka zapłaty kary umownej. W postępowaniu sanacyjnym istnieje również możliwość sprzedaży mienia w stanie wolnym od obciążeń (bez hipotek i zastawów). Oczywiście, tak jak w innych postępowaniach, także w tym postępowaniu wyłączona została możliwość wypowiedzenia niektórych umów przez kontrahentów (np. najmu, dzierżawy, kredytu, umów o podstawowym znaczeniu dla prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika). Postępowanie sanacyjne, choć ma niewątpliwie wiele zalet, to jednak nie cieszy się nadmierną popularnością, m.in. z uwagi na rygorystyczną procedurę (zbliżoną nieco do postępowania upadłościowego), wysokie koszty i długotrwałość.

Nadchodzące zmiany

Mimo, iż dnia 1 grudnia 2021 r. wprowadzono wiele nowych rozwiązań zarówno do postępowania restrukturyzacyjnego, jak i upadłościowego, w najbliższym czasie spodziewamy się kolejnych zmian. Będą one wynikiem konieczności implementacji przez Polskę unijnej dyrektywy, tzw. Dyrektywy Drugiej Szansy. Dyrektywa ta została uchwalona dnia 20 czerwca 2019 r. i powinna zostać wdrożona najpóźniej w dniu 17 lipca 2022 r. Dyrektywa ma na celu harmonizację krajowych porządków prawnych oraz utworzenie efektywnych narzędzi wczesnego ostrzegania przed niewypłacalnością. Choć polskie prawo restrukturyzacyjne już teraz jest dość nowoczesne i odpowiada wielu założeniom przepisów unijnych, to jednak możemy się spodziewać pewnych zmian. Konieczne jest bowiem zwiększenie świadomości społecznej w zakresie sposobów i metod radzenia sobie z problemami finansowymi.

Wśród nowości zapowiadanych od lipca 2022 r. wyróżnić można możliwość zatwierdzenia układu przez sąd wbrew sprzeciwowi jednej z grup wierzycieli, a także możliwość pozyskania przez sąd eksperckiej weryfikacji wyceny firmy w sytuacji, gdy wierzyciele będą kwestionować plan restrukturyzacji. Zmieni się pozycja wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo w postępowaniach z zakresu restrukturyzacji zapobiegawczej, którzy mają zostać objęci układem, a także planowane jest wprowadzenie terminowego – rocznego – wstrzymania egzekucji we wszystkich postępowaniach restrukturyzacyjnych. Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiada również, że przy okazji wskazanych powyżej zmian, mają zostać poprawione mankamenty PZU 2.0., na które zwrócili uwagę eksperci.

Wydaje się, że nowe rozwiązania, które mają pojawić się od lipca 2022 r. w postępowaniach restrukturyzacyjnych, pozwolą na szybsze i bardziej efektywne ich prowadzenie, z korzyścią dla dłużników oraz wierzycieli. Obecnie jednak projekt nowelizacji jest ciągle w fazie prac i konsultacji.

Autor:

Jakub Antkowiak – adwokat, doradca restrukturyzacyjny, wspólnik zarządzający w Kancelarii Antkowiak Gębiak Kaszkowiak s.c., członek Krajowej Izby Doradców Restrukturyzacyjnych.

Współautor:

Lidia Szofińska – adwokat, doradca restrukturyzacyjny, wspólnik w Kancelarii Antkowiak Gębiak Kaszkowiak s.c., członek Krajowej Izby Doradców Restrukturyzacyjnych.