Komisja Europejska chce ułatwić wykwalifikowanym obywatelom Ukrainy podjęcie zatrudnienia w UE

W kwietniu br. Komisja Europejska przyjęła zalecenie w sprawie uznawania kwalifikacji osób uciekających z Ukrainy przed rosyjską inwazją[i] – niewiążący dokument skierowany do państw członkowskich UE, zawierający wytyczne i praktyczne wskazówki w celu zapewnienia szybkiego, sprawiedliwego i elastycznego procesu uznawania kwalifikacji akademickich i zawodowych uchodźców z Ukrainy.

W wyniku inwazji Rosji na Ukrainę w dniu 24 lutego 2022 r. Unia Europejska stanęła w obliczu bezprecedensowego napływu osób szukających schronienia przed wojną, których liczba sięgnęła już ok. czterech milionów. Decyzja wykonawcza Rady (UE) 2022/382[ii], która uruchomiła mechanizm tymczasowej ochrony określony w dyrektywie 2001/55/WE[iii], zapewnia osobom uciekającym z Ukrainy jasny status prawny natychmiast po ich przybyciu na teren UE. Tymczasowa ochrona obejmuje nie tylko zezwolenie na pobyt, prawo do pomocy socjalnej, opieki zdrowotnej i pomocy w formie zakwaterowania, ale również dostęp do edukacji oraz zatrudnienia, czyli umożliwienie podejmowania pracy najemnej lub działalności na własny rachunek, jak również korzystania z możliwości edukacyjnych dla osób dorosłych, kształcenia zawodowego i praktycznego zdobywania umiejętności zawodowych.

W ocenie KE prawo dostępu do zatrudnienia jest kluczowym aspektem tymczasowej ochrony osób uciekających przed wojną w Ukrainie. Po zaspokojeniu najpilniejszych potrzeb życiowych, zasadnicze znaczenie dla integracji w krajach przyjmujących ma w szczególności dostęp do miejsc pracy odpowiadających ich kwalifikacjom. Doświadczenie pokazuje, że uchodźcy często pracują poniżej poziomu kwalifikacji i są narażeni na złe warunki pracy. Dotyczy to w szczególności kobiet, które stanowią znaczny odsetek osób przybywających z Ukrainy. W sytuacji jednak, gdy w danym państwie członkowskim określony zawód ma charakter zawodu regulowanego[iv], osoby korzystające z tymczasowej ochrony zobowiązane są uzyskać uznanie swoich kwalifikacji zawodowych. W zależności od danego państwa członkowskiego może to dotyczyć różnych grup zawodów, takich jak pracownicy służby zdrowia, nauczyciele, prawnicy, pracownicy socjalni lub rzemieślnicy. Zapewnienie prostego i szybkiego mechanizmu uznawania kwalifikacji w dużym stopniu może przyczynić się do zapewnienia, że uchodźcy z Ukrainy będą mogli podejmować pracę, do wykonywania której posiadają kwalifikacje.

Zalecenie obejmuje rekomendacje Komisji Europejskiej dla państw członkowskich w obszarze uznawania kwalifikacji zawodowych i akademickich.

Organizacja systemu uznawania kwalifikacji zawodowych

Komisja zachęca państwa członkowskie do zapewnienia specjalistom dostępu do miejsc pracy odpowiadających ich poziomowi kwalifikacji poprzez wdrożenie skutecznego, szybkiego i dobrze funkcjonującego systemu uznawania kwalifikacji zawodowych. Komisja zaleca szybkie wydawanie decyzji w sprawie uznania kwalifikacji, a w przypadkach gdy występują istotne różnice między wykształceniem odebranym w kraju pochodzenia a wykształceniem wymaganym do wykonywania danej działalności w państwie członkowskim, jak najszybsze wydawanie o wprowadzeniu środków wyrównawczych (optymalnie nie później niż w ciągu miesiąca od złożenia wniosku o uznanie kwalifikacji).

Komisja zaleca również ograniczenie do minimum formalności związanych z uznawaniem kwalifikacji zawodowych, w tym do:

• wprowadzenia przyspieszonych procedur rozpatrywania wniosków,
• zapewnienia, aby wymagane były jedynie istotne dokumenty,
• akceptowania innych form dowodów niż oryginalne dokumenty (np. kopie cyfrowe),
• odstąpienia od pewnych wymogów (np. przysięgłego tłumaczenia dokumentów),
• w miarę możliwości, obniżenia lub wyeliminowania kosztów, takich jak opłaty za złożenie wniosku.

Państwa członkowskie powinny rozważyć sprawdzanie kwalifikacji specjalistów tylko wtedy, gdy jest to niezbędne oraz powinny wyeliminować wszelkie ograniczenia i wymogi, które nie są absolutnie konieczne. KE zwraca również uwagę, że państwa członkowskie mogą sprawdzać kwalifikacje specjalistów, w odniesieniu do których nie istnieją zharmonizowane minimalne wymogi w zakresie kształcenia, ale nie muszą tego robić.  Komisja zachęca także do określenia sytuacji, w których dogłębna ocena wniosków o uznanie kwalifikacji nie jest konieczna, zwłaszcza w przypadkach, gdy państwo członkowskie dokonało już uprzednio oceny kwalifikacji w odniesieniu do danego zawodu i nie ma poważnych wątpliwości co do ich równoważności z porównywalnymi kwalifikacjami w przyjmującym państwie członkowskim.

Ułatwienia dotyczące uznawania kwalifikacji akademickich

Również w odniesieniu do wykształcenia akademickiego, KE zaleca promowanie szybkich, elastycznych i skutecznych procedur uznawania kwalifikacji, w tym wprowadzenie automatycznego uznawanie ukraińskich kwalifikacji uzyskanych w ramach szkolnictwa wyższego, które spełniają wszystkie wymogi procesu bolońskiego[v]. Komisja rekomenduje dalsze wspieranie krajowych ośrodków ds. uznawalności akademickiej i informacji (NARIC), aby dysponowały one zasobami i zdolnościami niezbędnymi do rozpatrywania większej liczby wniosków o uznanie kwalifikacji oraz aby mogły one udzielać wsparcia i wskazówek osobom oceniającym kwalifikacje i organizować dla nich szkolenia. W miarę możliwości i zgodnie z przepisami krajowymi, decyzja o uznaniu kwalifikacji akademickich podjęta w jednym państwie powinna być akceptowana także w innych państwach członkowskich.

Informowanie i korzystanie z narzędzi elektronicznych

Służby pierwszego kontaktu z osobami przybywającymi z Ukrainy powinny dysponować odpowiednimi i prostymi informacji w języku ukraińskim na temat procedur uznawania kwalifikacji na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego. Informacje te powinny być również dostępne w formie cyfrowej i dostosowane do potrzeb i sytuacji osób przybywających z Ukrainy, a w szczególności wyjaśniać różnice między Ukrainą a państwem przyjmującym. Komisja zachęca również do korzystania z narzędzia eTranslation[vi] jako środka służącego przyspieszeniu procedur uznawania kwalifikacji - w miarę możliwości tłumaczenie maszynowe powinno być uznawane za wystarczające.

Komisja zachęca państwa członkowskie dzielenia się zarówno z Komisją, jak i pomiędzy sobą nawzajem, wszystkimi informacjami na temat ukraińskich kwalifikacji i ukraińskiego systemu kształcenia. Na wniosek Komisji Europejska Fundacja Kształcenia stworzyła centrum zasobów na temat ukraińskich kwalifikacji, w ramach którego można wymieniać się tymi informacjami.

Postępowanie z niekompletnymi dokumentami poświadczającymi kwalifikacje

Komisja rekomenduje, aby w przypadku braku dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji, w pierwszej kolejności sprawdzać, czy można uzyskać wiarygodne potwierdzenie posiadanych kwalifikacji od władz ukraińskich. Aby ułatwić ten proces, Komisja deklaruje współpracę z państwami członkowskimi, władzami Ukrainy i instytucjami poświadczającymi kwalifikacje, aby uzyskać potwierdzenie brakującej dokumentacji dotyczącej kwalifikacji. Komisja zwraca również uwagę, że jeżeli żadne inne rozwiązanie nie jest możliwe, opracowany przez Radę Europy wraz z partnerami europejski paszport kwalifikacji dla uchodźców[vii] przewiduje ocenę kwalifikacji pomaturalnych w oparciu o dostępną dokumentację i ustrukturyzowaną rozmowę. Chociaż sam paszport kwalifikacji nie stanowi formalnego aktu uznania, pomaga on ocenić kwalifikacje, jakie może posiadać uchodźca i może być również stosowany w odniesieniu do osób korzystających z tymczasowej ochrony.

Pracownicy służby zdrowia i edukacji

W zaleceniu w szczególny sposób zaadresowano kwestię dostępu specjalistów z Ukrainy do zawodów regulowanych obejmujących zawody medyczne (np. pielęgniarka, lekarz rodzinny) oraz - w zależności od państwa członkowskiego - nauczycieli i innych pracowników sektora edukacji. Wraz z napływem ludzi uciekających przed wojną rośnie zapotrzebowanie na te zawody, ponieważ uchodźcy potrzebują dostępu do opieki zdrowotnej, opieki nad dziećmi i edukacji – często w ich własnym języku. Ułatwienie uznawania kwalifikacji akademickich i zawodowych może zatem pomóc w zapewnieniu, że przyjeżdżający profesjonaliści będą mogli szybko podjąć pracę i wspierać swoich rodaków.

W tym celu Komisja zachęca państwa członkowskie do zbadania w jaki sposób osoby korzystające z tymczasowej ochrony w UE mogą zostać zatrudnione w sektorze opieki zdrowotnej, w tym poprzez:

• określenie dobrych praktyk, w ramach których obywatele państw trzecich mogą uczestniczyć w przyspieszonych programach dotyczących zawodów związanych z opieką zdrowotną w celu ułatwienia wykonywania tych zawodów;
• dokonanie oceny możliwości stworzenia eksterytorialnych placówek opieki zdrowotnej, w których pracownicy służby zdrowia korzystający z tymczasowej ochrony mogliby leczyć osoby wysiedlone z Ukrainy (np. ukraińskie szpitale polowe prowadzone na terytorium państwa członkowskiego);
• dokonanie oceny ukraińskich programów szkoleń dla pracowników służby zdrowia oraz, w miarę możliwości, opracowanie krótkoterminowych programów podnoszenia kwalifikacji w celu spełnienia minimalnych wymogów w zakresie kształcenia przewidzianych dla niektórych zawodów.

W odniesieniu do nauczycieli i innych pracowników sektora edukacji, Komisja zwraca się do państw członkowskich o rozważenie różnych sposobów zapewnienia szybkiego dostępu do zawodu np. poprzez:

• zatrudnianie osób, które uzyskały kwalifikacje zawodowe nauczyciela w Ukrainie, w szkołach, w których umieszczono dzieci uciekające przed rosyjską inwazją na Ukrainę;
• zapewnienie szkoleń językowych dla pracowników dydaktycznych;
• przydzielanie ukraińskich nauczycieli do szkół, które przyjęły dodatkowych uczniów i mają niedobór nauczycieli;
• zmianę umów z nauczycielami posiadającymi kwalifikacje zawodowe nabyte w Ukrainie, którzy zostali tymczasowo zatrudnieni jako asystenci nauczycieli w krajach przyjmujących, na umowy o pracę dla wykwalifikowanych nauczycieli zaraz po uznaniu ich kwalifikacji zawodowych;
• wspieranie studentów kierunków pedagogicznych w dostępie do kształcenia i szkolenia nauczycieli w krajach przyjmujących.

Ułatwianie wykonywania zawodów regulowanych

Komisja zachęca państwa członkowskie aby zapewniały specjalistom możliwości wykonywania zawodu po uzyskaniu uznania kwalifikacji, bez zbędnych barier administracyjnych. Zaleca się rezygnację z wymogu udowodnienia przez pracodawcę, że nie był w stanie zatrudnić obywatela UE, zanim zatrudni osobę z Ukrainy korzystającą z ochrony w UE.

KE zaleca również, aby państwa członkowskie:

• zapewniły ocenę i uwzględnienie wszystkich odpowiednich umiejętności i kompetencji zawodowych uchodźców z Ukrainy, niezależnie od tego, czy zostały one nabyte w ramach edukacji formalnej czy pozaformalnej oraz zapewniły wsparcie w rejestrowaniu tych umiejętności i kwalifikacji;
• wprowadziły środki ułatwiające wykonywanie zawodów regulowanych osobom, które nie znają lub w ograniczonym zakresie znają język kraju przyjmującego, takie jak kursy językowe lub ustalenia dotyczące wykonywania zawodu pod nadzorem lub w sytuacji, w której znajomość języka kraju przyjmującego nie jest potrzebna.

Dalsze działania

Komisja zamierza ściśle monitorować wydane zalecenia. Specjalna grupa z udziałem przedstawicieli wszystkich państw członkowskich odbyła już pierwsze posiedzenie i ma nadal regularnie spotykać się, aby omawiać wdrażanie zaleceń oraz dzielić się wyzwaniami i najlepszymi praktykami. Do udziału w tych spotkaniach zaproszone mają zostać również odpowiednie władze Ukrainy.

Źródło: Komisja Europejska

Departament Wsparcia Przedsiębiorczości PARP, Enterprise Europe Network

[i] Zalecenie Komisji (UE) 2022/554 z dnia 5 kwietnia 2022 r. w sprawie uznawania kwalifikacji osób uciekających z Ukrainy przed rosyjską inwazją (Dz. U. UE. L. z 2022 r. str. 107).

[ii] Decyzja wykonawcza Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzająca istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkująca wprowadzeniem tymczasowej ochrony (Dz. U. UE. L. z 2022 r. Nr 71, str. 1).

[iii] Dyrektywa Rady 2001/55/WE z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie minimalnych standardów przyznawania tymczasowej ochrony na wypadek masowego napływu wysiedleńców oraz środków wspierających równowagę wysiłków między Państwami Członkowskimi związanych z przyjęciem takich osób wraz z jego następstwami (Dz. U. UE. L. z 2001 r. Nr 212, str. 12).

[iv] Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2005/36/WE „zawód regulowany” oznacza: działalność zawodową lub zespół działalności zawodowych, których podjęcie, wykonywanie, lub jeden ze sposobów wykonywania wymaga, bezpośrednio bądź pośrednio, na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych, posiadania specjalnych kwalifikacji zawodowych; w szczególności używanie tytułu zawodowego zastrzeżonego na mocy przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych dla osób posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe stanowi sposób wykonywania działalności zawodowej.

[v] Jeden z najważniejszych zbiorowych procesów reform w UE zapoczątkowany 19 czerwca 1999 r. podpisaniem przez ministrów edukacji 29 krajów tzw. Deklaracji Bolońskiej - dokumentu wyznaczającego działania prowadzące do zbliżenia systemów szkolnictwa wyższego krajów europejskich. Więcej informacji na stronie: http://www.ehea.info/

[vi] https://ec.europa.eu/info/resources-partners/machine-translation-public-administrations-etranslation_pl

[vii] https://www.coe.int/en/web/education/recognition-of-refugees-qualifications