Ograniczenia w użytkowaniu jednorazowych wyrobów plastikowych

W dniu 27 marca 2019 r. została przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Planowana dyrektywa, która wdrożona do porządków krajowych miałaby zostać w 2021 r., zmienia wykorzystanie używanych w życiu codziennym drobnych jednorazowych wyrobów plastikowych, a tym samym znacząco wpłynie na życie każdego obywatela Unii Europejskiej.

Odpady morskie a ograniczenie zużycia plastiku

Celem projektowanej dyrektywy jest zapobieganie powstawaniu i ograniczanie odpadów morskich z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, produktów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych oraz narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne, a także ograniczenie wpływu powyższych produktów i narzędzi na środowisko i zdrowie człowieka.

Jak wskazano w uzasadnieniu do dyrektywy ilość odpadów morskich z tworzyw sztucznych w ocenach i morzach rośnie, co ma szkodliwy wpływ na ekosystemy, różnorodność biologiczną i potencjalnie na zdrowie ludzi oraz wzbudza powszechne zaniepokojenie. Jednocześnie dochodzi do utraty wartościowego materiału, który staje się odpadem, mimo że mógłby zostać ponownie wprowadzony do gospodarki. Tworzywa sztuczne stanowią 80–85% wszystkich odpadów morskich, zgodnie z wyliczeniami przeprowadzonymi na plażach.

Pod względem ilościowym produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowią około połowę wszystkich odpadów morskich występujących na europejskich plażach. 10 najczęściej występujących produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowi 86% wszystkich tego rodzaju produktów. Narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne stanowią kolejne 27% odpadów morskich występujących na europejskich plażach.

Mając na uwadze powyższe dane, rozwiązania planowane w dyrektywie skupiają się na 10-ciu najczęściej występujących produktach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, które pod względem ilościowym stanowią około 70% tych odpadów morskich.

Inicjatywa przedstawiona w dyrektywne powinna być postrzegana również w szerszym  kontekście przejścia Unii Europejskiej na gospodarkę o obiegu zamkniętym, będącej jednym z kluczowych obszarów dla rozwoju Unii Europejskiej. Rozwiązania, które mają zostać wdrożone na mocy dyrektywy, mają zapewnić wsparcie dla innowacyjnych rozwiązań w zakresie nowych modeli działalności gospodarczej, alternatyw wielorazowego użytku oraz alternatywnych produktów jednorazowego użytku. Ta systemowa zmiana i zastępowanie będą również promować alternatywy biologiczne i innowacyjną biogospodarkę, tworząc nowe możliwości dla przedsiębiorstw i poprawiając wygodę konsumentów. Planowana na mocy dyrektywy zmiana skupia się na bardziej wydajnym wykorzystywaniu zasobów oraz ogólnie bardziej wydajnej gospodarce o zamkniętym obiegu tworzyw sztucznych, a także lepszej efektywności gospodarczej i środowiskowej.

Regulacje w zakresie ograniczenia wykorzystania produktów z tworzyw sztucznych wymagają uregulowania na poziomie unijnym również z bardzo prozaicznego powodu. Odpady te są bardzo podatne na przenoszenie przez wiatr, prądy i pływy. Stąd problem zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi i odpadów morskich ma charakter transgraniczny. Nierzadko odpady z jednego państwa przedostają się drogą morską na plaże należące do państwa ościennego.  Zatem problem odpadów nie może zostać rozwiązany oddzielnie przez państwa członkowskie dzielące te same morza i drogi wodne, i wymaga wdrożenia jednolitych, europejskich rozwiązań.

Cele i skutki wskazane w dyrektywie

Głównym celem dyrektywy ma być zapobieganie negatywnym skutkom wyrządzanym przez określone jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych środowisku, zwłaszcza środowisku wodnemu, oraz ograniczanie ich użycia.

W kwestii produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych ustawodawstwo dotyczące odpadów ma za zadanie wpłynąć głównie na zwiększenie recyklingu, a w mniejszym stopniu na zaśmiecanie. W ocenie prawodawców unijnych bardziej skuteczne są środki mające na celu ograniczenie stosowania pewnych produktów skierowane ku wcześniejszym etapom łańcucha.

Definicje przyjęte w dyrektywie

W art. 3 dyrektywy wprowadzono definicje podstawowych pojęć, którymi operuje dyrektywa.

Przede wszystkim zdefiniowano tworzywo sztuczne. Oznacza ono materiał składający się z polimeru w rozumieniu art. 3 ust. 5 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006[i], do którego mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje i który może funkcjonować jako główny składnik strukturalny końcowych produktów, z wyjątkiem polimerów naturalnych, które nie zostały chemicznie zmodyfikowane.

Przez produkt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych rozumiany ma być produkt, który jest w całości lub częściowo wykonany z tworzyw sztucznych i który nie jest przeznaczony, zaprojektowany lub wprowadzany do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez zwrócenie go do producenta z zamiarem powtórnego napełnienia lub ponownego użycia do tego samego celu, do którego był pierwotnie przeznaczony.

Wprowadzenie do obrotu w rozumieniu dyrektywy oznacza pierwsze udostępnienie produktu na rynku państwa członkowskiego.

Poprzez udostępnianie na rynku rozumie się dostarczanie produktu do celów dystrybucji, konsumpcji lub używania na rynku państwa członkowskiego w ramach działalności handlowej, odpłatnie lub nieodpłatnie.

Producent w rozumieniu dyrektywy z kolei oznacza:

1. osobę fizyczną lub prawną, mającą siedzibę lub miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, która – bez względu na wykorzystywaną technikę sprzedaży, w tym za pomocą umowy zawierane na odległość zgodnie z definicją w art. 2 pkt 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r.[ii], – zawodowo zajmuje się produkcją, napełnianiem, sprzedażą lub wywozem i wprowadzaniem do obrotu w tym państwie członkowskim produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, napełnionych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne, niebędącą osobą prowadzącą działalność połowową zgodnie z definicją w art. 4 pkt 28 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013[iii]; lub
2. osobę fizyczną lub prawną, mającą siedzibę lub miejsce zamieszkania w państwie członkowskim lub w państwie trzecim, która zajmuje się zawodowo, w innym państwie członkowskim, sprzedażą bezpośrednio prywatnym gospodarstwom domowym lub użytkownikom niebędącym prywatnymi gospodarstwami domowymi–, za pomocą umów zawieranych na odległość zgodnie z definicją w art. 2 pkt 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r.[iv], produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, napełnionych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne, niebędącą osobą prowadzącą działalność połowową zgodnie z definicją w art. 4 ust. 28 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013[v].

Kategorie produktów i podjęte wobec nich działania.

Dyrektywa dokonała podziału na grupy produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych, których dotyczyć będą działania w niej wskazane.

Działania zostały dostosowane do specyfiki danych grup produktów jednorazowych. Dla każdej z grup dyrektywa przewiduje szereg odrębnych działań, których finalnym skutkiem ma być ograniczenie lub wyeliminowanie zużycia danego jednorazowego produktu. Do pierwszej grupy zaliczono następujące produkty:

• opakowania na żywność, tj. pojemniki takie jak pudełka z pokrywą lub bez używane w celu umieszczania w nich żywności przeznaczonej do spożycia bezpośrednio z pojemnika na miejscu lub na wynos bez żadnej dalszej obróbki, takie jak opakowania na żywność typu fast food lub inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem opakowań na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;
• kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka.

Są to produkty, co do których zostaną wprowadzone ograniczenia stosowania, wskazane w art. 4 dyrektywy. Działania te mają polegać przede wszystkim na podjęciu przez państwa członkowskie niezbędnych środków na rzecz ambitnego i trwałego zmniejszenia stosowania na swoim terytorium tychże produktów jednorazowego użytku. Środki jakie mają zostać przyjęte przez państwa członkowskie mogą obejmować:

• krajowe cele w zakresie ograniczenia stosowania,
• środki zapewniające udostępnianie konsumentowi końcowemu alternatywnych produktów wielokrotnego użytku w punkcie sprzedaży,
• instrumenty ekonomiczne zapewniające na przykład, aby produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych nie były bezpłatnie wydawane konsumentowi końcowemu w punkcie sprzedaży.

Przyjęte przez państwa środki mogą się różnić w zależności od wpływu, jaki na środowisko mają dane produkty.

Do drugiej grupy produktów zaliczono:

• patyczki higieniczne, z wyjątkiem wymazówek używanych do celów medycznych;
• sztućce (widelce, noże, łyżki, pałeczki);
• talerze;
• słomki, z wyjątkiem słomek używanych do celów medycznych;
• mieszadełka do napojów;
• patyczki dołączane do balonów, aby mogły się one na nich opierać, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które nie są dystrubuowane konsumentom;
• pojemniki na żywność wykonane z polistyrenu ekspandowanego;
• pojemniki na napoje wykonane z polistyrenu ekspandowanego, w tym ich zakrętki i wieczka;
• kubki na napoje wykonane z polistyrenu ekspandowanego, w tym ich zakrętki i wieczka.

Działania, jakie mają zostać podjęte wobec wymienionych produktów wskazane zostały w art. 5 dyrektywy. Działania wobec tych produktów są najdalej idące- państwa członkowskie mają  za zadanie zakazać wprowadzania do obrotu ww.  produktów jednorazowego użytku, oraz produktów wykonanych z oksydegrodawalnych tworzyw sztucznych.

Trzecia grupa produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych to grupa do której zaliczono:

• pojemniki na napoje o pojemności do 3 litrów tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje w tym ich pokrywki i wieczka;
• wielomateriałowe opakowania na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, za wyjątkiem szklanych lum metalowych pojemników na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych, oraz pojemników na napoje o przeznaczeniu medycznym.

Zadaniem państw członkowskich będzie zapewnienie, aby powyższe produkty jednorazowego użytku, których pokrywki i wieczka są w znacznym stopniu wykonane z tworzyw sztucznych, mogły być wprowadzane do obrotu tylko wtedy, gdy te pokrywki i wieczka pozostają trwale zamocowane do opakowania podczas etapu zamierzonego zastosowania produktu (art. 6 dyrektywy).

Czwarta grupa produktów obejmuje:

• podpaski higieniczne i tampony oraz aplikatory do tamponów;
• chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej, użytku domowego;
• tytoniowe z filtrami i filtry sprzedawane do używania z wyrobami tytoniowymi;
• kubki na napoje.

Działania, jakie mają zostać podjęte wobec tej kategorii produktów mają głównie charakter informacyjny. Produkty te mają zostać opatrzone widocznym, wyraźnie czytelnym i nieusuwalnym oznaczeniem zawierającym informacje dla konsumentów dotyczące co najmniej jednej z następujących kwestii:

1. odpowiednie warianty w zakresie unieszkodliwiania produktów stanowiących odpady lub niewskazane metody unieszkodliwiania takich produktów,
2. negatywne skutki zaśmiecania lub innych nieodpowiednich metod unieszkodliwiania produktów stanowiących odpady dla środowiska, lub
3. obecność tworzyw sztucznych w produkcie (art. 7 dyrektywy).

 Produkty z grupy piątej to:

• opakowania na żywność, tj. pojemniki takie jak pudełka z pokrywą lub bez używane w celu umieszczania w nich żywności przeznaczonej do spożycia bezpośrednio z pojemnika na miejscu lub na wynos bez żadnej dalszej obróbki, takie jak opakowania na żywność typu fast food, z wyjątkiem opakowań na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;
• paczki i owijki z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki;
• pojemniki na napoje tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje w tym ich pokrywki i wieczka;
• kubki na napoje;
• wyroby tytoniowe z filtrami i filtry sprzedawane do użytku łącznie z wyrobami tytoniowymi;
• chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej, użytku domowego lub przemysłowego;
• balony, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które nie są dystrubuowane konsumentom;
• lekkie plastikowe torby na zakupy.

Państwa członkowskie co do tejże grupy produktów mają za zadanie zapewnić ustanowienie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Producenci ww. produktów jednorazowego zobowiązani będą do pokrycia kosztów zbierania odpadów obejmujących te produkty, a następnie ich transportu i przetwarzania, w tym kosztów uprzątnięcia zaśmiecenia i kosztów środków służących upowszechnianiu wiedzy, w zakresie ponownego użycia i wykorzystania tych produktów (art. 8 dyrektywy).

Do szóstej kategorii zaliczono butelki na napoje o pojemności do trzech litrów.

Działania dotyczące butelek na napoje to przede wszystkim ich selektywa zbiórka. Państwa członkowskie mają podjąć niezbędne środki zapewniające, aby do 2025 r. selektywne zbieranie odpadów takich jak jednorazowe butelki na napoje obejmowały wagowo 90 % takich produktów wprowadzonych do obrotu w danym roku. Aby osiągnąć ten cel, państwa członkowskie mogą między innymi:

1. ustanowić systemy zwrotu kaucji lub
2. ustanowić cele w zakresie selektywnego zbierania w odniesieniu do odpowiednich systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta (art. 9 dyrektywy).

 Kategoria siódma obejmuje:

• pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która:

1. jest przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
2. jest zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika,
3. jest gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie, w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;

• paczki i owijki z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki;
• pojemniki na napoje o pojemności do 3 litrów tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje w tym ich pokrywki i wieczka oraz wielomateriałowe opakowania na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, ale nie szklane lub metalowe pojemniki na napoje, których zakrętki i wieczka wykonane są z tworzyw sztucznych;
• kubki na napoje w tym ich zakrętki i wieczka;
• wyroby tytoniowe z filtrami i filtry sprzedawane do użytku łącznie z wyrobami tytoniowymi;
• chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej, użytku domowego lub przemysłowego;
• balony, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań, które nie są dystrybuowane konsumentom;
• lekkie plastikowe torby na zakupy zdefiniowane w art. 3 pkt 1c) dyrektywy 94/62/WE;
• podpaski higieniczne i tampony oraz aplikatory do tamponów.

Działania dotyczącej tej kategorii również obejmują przede wszystkim środki w celu informowania konsumentów na temat następujących kwestii:

1. dostępnych systemów ponownego użycia i sposobów gospodarowania odpadami z tych produktów i narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne oraz najlepszych praktyk w tym zakresie,
2. wpływu zaśmiecania i innych nieodpowiednich metod unieszkodliwiania tych produktów i narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne na środowisko, w szczególności środowisko morskie.

Termin wdrożenia dyrektywy

Dyrektywa powinna zostać wdrożona do porządku krajowych w ciągu 2 najbliższych lat. Z tym, że niektóre zawarte w niej ograniczenia mogą zostać wprowadzone później.

Podsumowanie

Na pierwszy rzut oka dyrektywa, która wprowadzane zmiany uzasadnia „czystością plaż”, wydaje się być po prostu kolejnym uregulowaniem unijnym. Wnikliwa analiza dyrektywy skłania jednak ku refleksji, że wdrożenie w życie przewidzianych w niej rozwiązań, będzie miało bardzo odczuwalne skutki na przyzwyczajenia każdego konsumenta. Prawie każdy używa bowiem takich produktów jak patyczki do uszu, plastikowe naczynia, balony czy jednorazowe kubki do napojów na wynos. Niewątpliwie działania ujęte w dyrektywie wpłyną na codzienne życie, zmieniając przez lata wypracowane przyzwyczajenia w zakresie używania produktów jednorazowego użytku. Bardzo możliwe, że zmiana nawyków konsumenckich, których dotyczy dyrektywa, trwać będzie latami.

Nie można jednak zapomnieć o innych podmiotach, które być może nawet bardziej dotkliwie odczują planowane zmiany. Chodzi o producentów wyrobów wymienionych w dyrektywie. Najdalej posunięte w niej działania zakładają całkowite wykluczenie niektórych jednorazowych produktów – np. słomek czy jednorazowych talerzy plastikowych. A tym samym dyrektywa wpłynie nie tylko na sposób wytwarzania niektórych produktów jednorazowego użytku, ale i na całkowite zakończenie części dotyczących ich przedsięwzięć. Z tych przyczyn jej wdrożenie budzi spory opór np. wśród producentów jednorazowych produktów. Ustawodawca unijny wychodzi jednak z założenia, że przedsiębiorcy unijni dostosowując swoją działalność do gospodarki  o obiegu zamkniętym, uzyskają większy rynek oraz lepsze możliwości handlowe, inwestycyjne i biznesowe. Podkreśla również, że znaczna część produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, których dotyczą ograniczenia rynkowe, jest wytwarzana poza UE. Co więcej niektórzy przedsiębiorcy, np. osoby prowadzące handel detaliczny, mogą odczuć pozytywne skutki unikania konieczności zakupu produktów jednorazowego użytku służących do pakowania sprzedawanej przez nich żywności czy napojów lub też dołączonych do tej żywności lub napojów. Zmiany unijne wymuszą także opracowanie nowych modeli działalności gospodarczej, umożliwiających konsumentom dostęp do artykułów wielokrotnego użytku w miejsce wycofanych z obrotu artykułów jednorazowych.

 

Anna Siwkowska

radca prawny,

Kancelaria SRS Legal, współpracująca z Kancelarią BHR Adwokaci Radomski i Partnerzy Sp. p.

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 3/2019

---

[i] Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Tekst mający znaczenie dla EOG)

[ii]Dyrektywa 2011/83/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64–88).

[iii]Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenia Rady (WE) nr 2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE (Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 22).

[iv]Dyrektywa 2011/83/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 304 z 22.11.2011, s. 64–88).

[v]Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1380/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniające rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylające rozporządzenia Rady (WE) nr 2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE (Dz.U. L 354 z 28.12.2013, s. 22).