Koronawirus w UE - Komisja Europejska określa skoordynowaną europejską reakcję na skutki gospodarcze pandemii COVID-19

COVID-19 – choroba wywołana koronawirusem SARS-CoV-2 – pojawiła się już we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a liczba zakażeń wciąż rośnie. Pandemia jest poważnym zagrożeniem nie tylko dla zdrowia i życia obywateli UE, ale stanowi również poważne wyzwanie dla całej unijnej gospodarki.

W obliczu tej kryzysowej sytuacji 13 marca Komisja Europejska zaprezentowała plan natychmiastowych działań mających na celu złagodzenie społeczno-gospodarczych skutków epidemii COVID-19, w postaci skoordynowanej europejskiej reakcji. Komisja ma zamiar wykorzystać wszystkie dostępne instrumenty, aby ograniczyć skutki ekonomiczne pandemii, a w szczególności, aby:

• zapewnić niezbędne dostawy dla systemów opieki zdrowotnej, poprzez zachowanie integralności jednolitego rynku oraz łańcuchów produkcji i dystrybucji;
• wesprzeć obywateli, tak aby uniknąć niewspółmiernego wpływu na ich dochody i miejsca pracy, a także utrwalenia się skutków kryzysu;
• wesprzeć przedsiębiorstwa i zagwarantować, że płynność sektora finansowego będzie w dalszym ciągu wspierać gospodarkę;
• umożliwić państwom członkowskim podjęcie zdecydowanych i skoordynowanych działań, poprzez wykorzystanie w pełnym zakresie elastyczności ram pomocy publicznej oraz ram Paktu Stabilności i Wzrostu.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała: „Pandemia koronawirusa to sprawdzian dla nas wszystkich. To nie tylko bezprecedensowe wyzwanie dla naszych systemów opieki zdrowotnej, ale także poważny wstrząs dla naszych gospodarek. Zapowiedziany dzisiaj istotny pakiet gospodarczy to odpowiedź na aktualną sytuację. Jesteśmy gotowi zrobić więcej, gdy sytuacja będzie tego wymagać. Zrobimy wszystko, co będzie konieczne, aby wesprzeć Europejczyków i europejską gospodarkę.”

Skoordynowana europejska reakcja na skutki gospodarcze pandemii COVID-19 obejmować ma następujące obszary:

Elastyczność zasad pomocy publicznej

Działania podejmowane w odpowiedzi na koronawirusa finansowane będą głównie z budżetów państw członkowskich. W ocenie Komisji, unijne zasady udzielania pomocy publicznej pozwalają państwom członkowskim na podjęcie szybkich i skutecznych działań w celu wsparcia obywateli i przedsiębiorstw, w szczególności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), w obliczu trudności gospodarczych spowodowanych przez epidemię COVID-19.

Na mocy istniejących regulacji pomocowych możliwe jest opracowanie przez państwa członkowskie szerokich środków wsparcia, takich jak dopłaty do wynagrodzeń, zawieszenie płatności podatku dochodowego i VAT lub składek na ubezpieczenia społeczne. Ponadto, państwa członkowskie mogą przyznawać wsparcie finansowe bezpośrednio konsumentom, na przykład w związku z anulowanymi rezerwacjami lub biletami, których koszt nie jest zwracany przez operatorów turystycznych.

Jako potencjalną podstawę prawną dla wdrożenia środków pomocowych ukierunkowanych na wspieranie przedsiębiorstw mających problemy z płynnością i potrzebujących natychmiastowej pomocy wskazano:

• 107 ust. 2 lit. b) Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), uznający za zgodną ze wspólnym rynkiem pomoc mająca na celu naprawienie szkód spowodowanych klęskami żywiołowymi lub innymi zdarzeniami nadzwyczajnymi, który umożliwia państwom członkowskim wypłatę odszkodowań dla przedsiębiorstw z tytułu strat bezpośrednio spowodowanych obecną sytuacją nadzwyczajną, w tym dla sektorów lotnictwa i turystyki;
• 107 ust. 3 lit. b) TFUE, który umożliwia Komisji zatwierdzanie krajowych instrumentów wsparcia, mających na celu zaradzenie poważnym zaburzeniom w gospodarce państwa członkowskiego.

W dniu 19 marca Komisja przyjęła tymczasowe ramy prawne, w których określiła warunki, na jakich pomoc publiczna przyznawana w celu wsparcia gospodarki wobec epidemii COVID-19, może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem na podstawie art. 107 ust. 3 lit. b) TFUE.

Elastyczność europejskich ram budżetowych

Komisja ma zaproponować Radzie zastosowanie pełnej elastyczności przewidzianej w unijnych ramach budżetowych, aby można było wdrożyć środki niezbędne do zatrzymania epidemii oraz do łagodzenia jej negatywnych skutków społeczno-gospodarczych.

Zdaniem Komisji, pandemia COVID-19 kwalifikuje się jako „nadzwyczajne zdarzenia pozostające poza kontrolą rządu”, co pozwala na uruchomienie nadzwyczajnych wydatków przeznaczonych na zatrzymanie epidemii COVID-19, takich jak wydatki na opiekę zdrowotną i ukierunkowane środki pomocowe dla przedsiębiorstw i pracowników. Komisja zamierza również rekomendować dostosowanie działań budżetowych wymaganych od państw członkowskich w przypadku ujemnego wzrostu lub dużych spadków aktywności.

Zadeklarowano również gotowość zaproponowania Radzie uruchomienia ogólnej klauzuli korekcyjnej w celu uwzględnienia ogólniejszego wsparcia polityki budżetowej. Klauzula ta – we współpracy z Radą – zawieszałaby korektę budżetową zaleconą przez Radę w przypadku poważnego pogorszenia koniunktury gospodarczej w strefie euro lub w całej UE.

Zapewnienie solidarności w ramach jednolitego rynku

Komisja podkreśla, że solidarność państw członkowskich ma zasadnicze znaczenie w czasie kryzysu, w szczególności jeśli chodzi o zapewnienie, aby kluczowe towary, niezbędne do minimalizowania zagrożeń związanych z epidemią, mogły dotrzeć do wszystkich potrzebujących. W ocenie Komisji kluczowe jest współdziałanie w celu zapewnienia produkcji, magazynowania, dostępności i racjonalnego korzystania ze sprzętu medycznego i leków w UE, w sposób otwarty i przejrzysty, zamiast podejmowania jednostronnych działań ograniczających swobodny przepływ podstawowych towarów medycznych.

Zwrócono także uwagę, że epidemia COVID-19 wywiera duży wpływ na systemy transportowe ze względu na ścisłe powiązanie europejskich łańcuchów dostaw zapewnianych przez rozbudowaną sieć lądowych, morskich i lotniczych usług transportu towarowego. Komisja zapewniła, że współpracuje z państwami członkowskimi w celu zapewnienia przepływu podstawowych towarów przez granice lądowe.

Szczególnie dotknięty pandemią COVID-19 jest międzynarodowy i europejski sektor lotnictwa. Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, aby pomóc w złagodzeniu ekonomicznych i ekologicznych skutków epidemii, Komisja zaproponowała przyjęcie specjalnych przepisów w celu tymczasowego złagodzenia tzw. reguły “use-it-or-lose-it”, według której przewoźnicy lotniczy zobowiązani są do wykorzystania co najmniej 80% swoich przydziałów czasu na start lub lądowanie (tzw. slotów) w danym okresie, jeśli chcą je oni zachować w analogicznym okresie kolejnego roku (propozycja zmiany rozporządzenia Rady (EWG) nr 95/93 z dnia 18 stycznia 1993 r. w sprawie wspólnych zasad przydzielania czasu na start lub lądowanie w portach lotniczych Wspólnoty).

Komisja współpracuje również z państwami członkowskimi, organami międzynarodowymi i głównymi stowarzyszeniami zawodowymi w UE w celu monitorowania skutków kryzysu dla branży turystycznej i koordynowania działań wspierających.

Mobilizacja budżetu UE

Aby móc natychmiast wesprzeć najbardziej dotknięte kryzysem MŚP, UE uruchomi w ramach swojego budżetu dostępne instrumenty wspierające płynność tych przedsiębiorstw, uzupełniając w ten sposób działania podejmowane na szczeblu krajowym. W najbliższych tygodniach 1 mld euro ma zostać przekierowany z budżetu UE jako gwarancja dla Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, aby zachęcić banki do zapewnienia płynności MŚP i małych spółek o średniej kapitalizacji. Z pomocy finansowej obejmującej około 8 mld euro skorzystać będzie mogło co najmniej 100 tys. takich przedsiębiorstw. Najbardziej dotkniętym kredytobiorcom zapewniona ma zostać także możliwość tymczasowego zawieszenia spłaty kredytu.

Łagodzenie skutków dla zatrudnienia

Komisja deklaruje również gotowość wspierania państw członkowskich w ochronie pracowników przed utratą pracy i dochodów,  aby zapobiec utrwaleniu się skutków kryzysu - przede wszystkim przez promowanie systemów pracy w zmniejszonym wymiarze czasu, programów doskonalenia zawodowego i nabywania nowych kwalifikacji – które w przeszłości okazały się bardzo skuteczne.

Komisja ma również przyspieszyć prace nad wnioskiem legislacyjnym w sprawie Europejskiego Programu Reasekuracji Świadczeń dla Osób Bezrobotnych, którego celem będzie wspieranie państw członkowskich w polityce służącej utrzymaniu miejsc pracy i kompetencji zawodowych pracowników.

Co więcej, Inicjatywa inwestycyjna na rzecz zwalczania koronawirusa ułatwić ma uruchomienie środków Europejskiego Funduszu Społecznego – funduszu ukierunkowanego na wsparcie pracowników i służby zdrowia. Możliwe jest również uruchomienie Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji w celu wsparcia zwalnianych pracowników i osób samozatrudnionych zgodnie z warunkami obecnego i przyszłego rozporządzenia w tej sprawie. W 2020 r. udostępnionych ma zostać nawet 179 mln euro.

Inicjatywa inwestycyjna na rzecz zwalczania koronawirusa

Zgodnie z nową inicjatywą, Komisja proponuje przeznaczenie 37 mld euro w ramach polityki spójności na walkę z kryzysem spowodowanym przez koronawirusa. W tym celu Komisja proponuje zrezygnowanie w tym roku ze zobowiązania państw członkowskich do zwrotu niewykorzystanych płatności zaliczkowych w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Mowa tu o kwocie ok. 8 mld euro z budżetu UE, którą państwa członkowskie będą mogły wykorzystać jako uzupełnienie dla finansowania strukturalnego w wysokości 29 mld euro w całej UE. W praktyce ma to zwiększyć kwotę inwestycji w 2020 r. i pomóc skumulować na wstępie wykorzystanie nieprzydzielonych dotąd 28 mld euro w ramach finansowania polityki spójności w obrębie programów na lata 2014–2020. Wniosek Komisji w sprawie niezbędnych w celu wdrożenia Inicjatywy inwestycyjnej zmian do rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (nr 1301/2013), rozporządzenia ogólnego dotyczącego funduszy (nr 1303/2013) oraz rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (nr 508/2014) powinien być jak najszybciej rozpatrzony przez Parlament Europejski i Radę.

Ponadto Komisja zaproponowała rozszerzenie zakresu Funduszu Solidarności Unii Europejskiej, z którego UE wspiera finansowo dotknięte poważną klęską żywiołową państwa członkowskie, państwa kandydujące do członkostwa w UE lub regiony, poprzez uwzględnienie również kryzysu w dziedzinie zdrowia publicznego, tak by można było uruchomić środki funduszu w odniesieniu do najciężej dotkniętych epidemią COVID-19 państw członkowskich UE. W 2020 r. udostępnionych ma zostać na ten cel nawet 800 mln euro. Komisja przygotowała już odpowiedni wniosek legislacyjny w sprawie zmiany rozporządzenia Rady (WE) nr 2012/2002 ustanawiającego Fundusz Solidarności Unii Europejskiej.

Więcej informacji na temat działań UE w związku z pandemią COVID-19 znaleźć można na specjalnej stronie Komisji Europejskiej: https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-response_pl

Źródło:

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/IP_20_459

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/ip_20_496

Agata Kudelska

Departament Wsparcia Przedsiębiorczości PARP, Enterprise Europe Network