Unijne Rozporządzenie o ogólnym bezpieczeństwie produktów – nowy porządek od 13 grudnia 2024 r.

Niedługo, bo już 13 grudnia 2024 r. rozpocznie się stosowanie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/988 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (po angielsku zwane w skrócie General Product Safety Regulation, a dalej w tym opracowaniu: Rozporządzenie GPSR lub GPSR). Od tej daty straci jednocześnie moc obowiązującą akt prawny, który regulował ten obszar na poziomie prawa europejskiego dotychczas, tj. Dyrektywa 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Przyczyny przyjęcia Rozporządzenia GPSR

Przyjęcie nowych przepisów wynikało z potrzeby modernizacji regulacji w zakresie ogólnego bezpieczeństwa produktów, mając na uwadze nowe wyzwania związane z bezpieczeństwem produktów związane w szczególności z cyfryzacją na rynkach państw członkowskich, rozwojem nowych technologii i ciągle rozpowszechniającą się sprzedażą produktów online. Ustawodawcy unijnemu zależało także, aby wprowadzić rozwiązania, które zapewnią sprawniejsze odzyskanie niebezpiecznych produktów z rynku. Aktualizację przepisów uzasadniała ponadto potrzeba zapewnienia spójności legislacyjnej ze zmianami w unijnym prawodawstwie harmonizacyjnym oraz w prawodawstwie normalizacyjnym.

Unijny ustawodawca zdecydował się zmienić rodzaj aktu prawnego regulującego bezpieczeństwo produktów z dyrektywy na rozporządzenie. Rozporządzenie, w przeciwieństwie do dyrektywy, jest stosowane bezpośrednio w państwach członkowskich, a więc nie wymaga implementacji do prawa krajowego. Przyjęcie tego rozwiązania miało na celu zapewnić jednolite stosowanie przepisów i wyeliminować ryzyko zróżnicowanej transpozycji przepisów unijnych przez państwa członkowskie.

Zakres zastosowania GPSR

Rozporządzenie GPSR ma[1] zastosowanie do produktów konsumenckich znajdujących się w obrocie na terenie Unii Europejskiej. Swoim zakresem obejmuje wszystkie kanały sprzedaży, w tym reguluje kwestie bezpieczeństwa produktów sprzedawanych online.

Rozporządzenie GPSR ma zastosowanie zarówno do produktów nowych, jak i używanych, naprawionych lub odnowionych. Nie dopuszcza się przy tym stosowania jego przepisów do produktów wymagających naprawy lub odnowienia przed użyciem, w przypadku, gdy produkty te są wprowadzane do obrotu lub udostępniane na rynku oraz noszą wyraźne oznaczenie, że wymagają naprawy lub odnowienia przed użyciem.

Mając na uwadze, że ustawodawstwo unijne przewiduje wiele szczególnych regulacji poświęconych wymaganiom bezpieczeństwa konkretnych rodzajów produktów, Rozporządzenie GPSR stosuje się do tych aspektów bezpieczeństwa produktów objętych szczególnymi regulacjami, które nie zostały w nich uregulowane lub tych kategorii produktów, które w ogóle nie zostały objęte wspomnianymi przepisami szczególnymi. W przypadku produktów podlegających szczególnym wymaganiom nałożonym przez unijne prawodawstwo harmonizacyjne – chodzi o określone w załączniku I do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1020 z dnia 20 czerwca 2019 r.  w sprawie nadzoru rynku i zgodności produktów (m.in. zabawki, baterie, wyroby budowalne, produkty kosmetyczne, sprzęt elektryczny i elektroniczny) – Rozporządzenie GPSR ma zastosowanie tylko w części.

Przy tym w Rozporządzeniu GPSR wprost określono kategorie produktów, które nie zostały objęte jego zakresem, wśród których są m.in. leki, żywność, pasze, statki powietrzne czy antyki.

Rozporządzenie GPSR jako odpowiedź na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa produktów w dobie nowych technologii

Rozporządzenie GPSR wprowadza kilka zmian w zakresie monitorowania bezpieczeństwa produktów. Jedną z nich jest modernizacja systemu wczesnego ostrzegania Safety Gate, który umożliwia szybki przepływ informacji o środkach podjętych wobec niebezpiecznych produktów nieżywnościowych między organami krajowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo produktów w krajach jednolitego rynku.

W GPSR wprowadzono też całkiem nowe rozwiązanie w postaci ustanowienia Sieci ds. Bezpieczeństwa Konsumentów. Ma ona służyć jako platforma zorganizowanej koordynacji i współpracy między organami państw członkowskich a Komisją, w celu zwiększenia bezpieczeństwa produktów w Unii. Celem Sieci jest wymiana informacji o niebezpiecznych produktach, wymiana wiedzy na temat produktów, badań, działań naprawczych, opracowywanie szkoleń, dobrych praktyk itp. Działania Sieci ds. Bezpieczeństwa Konsumentów mają odbywać się w sposób skoordynowany z innymi trwającymi działaniami Unii związanymi z nadzorem rynku i bezpieczeństwem konsumentów.

Ponadto GPSR formalizuje instytucję zawiadomienia o odzyskaniu produktów. Co do zasady, jeśli producent, importer lub dystrybutor stwierdzi lub przypuszcza, że produkt może być niebezpieczny, zapewnia podjęcie odpowiednich środków zaradczych, w tym wycofania produktu z obrotu albo jego odzyskania od konsumentów. W tym drugim przypadku GPSR wymaga, aby zawiadomienie o odzyskaniu produktów było dostępne w językach łatwo zrozumiałych dla konsumentów w państwach, w których udostępniono produkt, miało nagłówek o określonym brzmieniu („Odzyskanie produktu ze względów bezpieczeństwa”) oraz zawierało jasny opis produktu, zagrożenia, działań, środków ochrony prawnej dla konsumentów i dane kontaktowe.

Elementy oceny bezpieczeństwa produktu

Rozporządzenie GPSR wskazuje nowe aspekty poddawane ocenie w ramach analizy bezpieczeństwa, na które składają się – oprócz właściwości oczywistych: fizycznych, mechanicznych, chemicznych – także prezentacja produktu oraz szczególne potrzeby i ryzyka, jakie stwarza produkt (co może obejmować np. ryzyka dla zdrowia psychicznego, stwarzane przez produkty połączone cyfrowo). Ocena bezpieczeństwa produktu powinna rozpoczynać się już w fazie projektowania i obejmować cały okres jego użytkowania.

Przykłady nowych aspektów wskazanych w GPSR, które należy uwzględnić podczas oceny czy produkt jest produktem bezpiecznym to:

• wygląd produktu, jeżeli mógłby on skłonić konsumentów do używania produktu w sposób inny niż ten, dla którego został on zaprojektowany;
• odpowiednie właściwości cyberbezpieczeństwa niezbędne do ochrony produktu przed wpływami zewnętrznymi, w tym działającymi w złej wierze osobami trzecimi (w przypadku, gdy taki wpływ mógłby oddziaływać na bezpieczeństwo produktu, w tym możliwość utraty połączenia);
• ewoluujące, uczące się i predykcyjne funkcje produktu - gdy wymaga tego jego charakter.

Obowiązki podmiotów gospodarczych

Przepisy GPSR przewidują szereg obowiązków nakładanych na podmioty związane z łańcuchem produkcji i dystrybucji produktu, z czego na szczególne zaznaczenie zasługują obowiązki związane z wypadkiem z udziałem produktu. W przypadku takiego zdarzenia, producent ma obowiązek zapewnić, aby wypadek zgłoszono właściwym organom państwa członkowskiego, w którym miał miejsce wypadek, za pośrednictwem portalu Safety Business Gateway (bez zbędnej zwłoki od momentu, gdy producent dowiedział się o wypadku). Portal Safety Business Gateway działa już od paru lat i umożliwia podmiotom gospodarczym i dostawcom internetowych platform handlowych łatwe przekazywanie informacji organom nadzoru rynku i konsumentom. Właściwy organ krajowy może wykorzystać dostarczone przez ten portal informacje do przesłania zgłoszenia w systemie RAPEX, jeśli spełnione są wszystkie kryteria w tym zakresie. Importerzy i dystrybutorzy mający wiedzę o wypadku spowodowanym przez produkt, który wprowadzili do obrotu lub udostępnili na rynku, bez zbędnej zwłoki informują o tym producenta. Może on polecić importerowi lub jednemu z dystrybutorów dokonanie zgłoszenia.

Na producentach ciąży obowiązek zapewnienia, aby produkty wprowadzane przez nich do obrotu były zaprojektowane i wytworzone zgodnie z ogólnymi wymogami bezpieczeństwa, co wiąże się z wprowadzeniem odpowiednich procedur. Muszą oni przeprowadzać wewnętrzne analizy ryzyka oraz sporządzać odpowiednią dokumentację techniczną, a następnie dbać o jej aktualność.

Upoważniony przedstawiciel, którego może wyznaczyć producent, wykonuje zadania określone w pisemnym upoważnieniu otrzymanym od producenta. GPSR określa minimalny zakres upoważnienia, na który składają się takie zadania, jak m.in. informowanie producenta o stwierdzonym lub podejrzewanym przypuszczeniu, że dany produkt jest produktem niebezpiecznym, czy też, na żądanie organów krajowych, współpraca z nimi w działaniach podjętych w celu skutecznego wyeliminowania ryzyka, jakie stwarzają produkty objęte upoważnieniem.

Zgodnie z Rozporządzeniem GPSR za producenta będzie uznawany także podmiot istotnie modyfikujący produkt, jeżeli istotna modyfikacja ma wpływ na jego bezpieczeństwo. Istotna modyfikacja charakteryzuje się tym, że nie zostaje ona wprowadzona przez samych konsumentów lub w ich imieniu, polega na zmianie produktu w sposób, którego nie przewidziano we wstępnej ocenie ryzyka produktu i powoduje zmianę charakteru zagrożenia, powstanie nowego zagrożenia lub wzrost poziomu ryzyka.

GPSR wprowadza też pojęcie tzw. „osoby odpowiedzialnej” (po angielsku „responsible person”), która ma siedzibę na terenie Unii Europejskiej i odpowiada za zadania wskazane w art. 4 ust. 3 Rozporządzenia 2019/1020 (co obejmuje m.in. współpracę z organami nadzoru rynku). Wymóg, aby dla produktu istniała osoba odpowiedzialna z siedzibą w UE, skutkuje tym, że jeśli na terenie UE nie ma takiego podmiotu, produkt objęty GPSR nie będzie mógł być wprowadzany do obrotu na tym terenie. W przypadku gdy producent produktu nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w Unii, zgłoszenia związanego z wypadkiem z udziałem produktu dokonuje osoba odpowiedzialna. W kręgu podmiotów, do których zastosowanie znajdzie Rozporządzenie GPSR, warto wyróżnić także podmiot prowadzący sprzedaż na odległość, który co prawda nie został zdefiniowany w Rozporządzeniu GPSR, jednak ciążą na nim określone obowiązki m.in. dotyczące oferowania produktów online.

Zasady sprzedaży na odległość

Rozwiązania przewidziane w Rozporządzeniu GPSR zaprojektowano ze świadomością tego, jak znaczącą i wciąż rosnącą rolę odgrywa sprzedaż produktów przez Internet. Nowy akt prawny precyzuje, jakie aspekty sprzedaży przez Internet (lub w inny sposób na odległość) należy poddać analizie, aby ocenić, czy oferta sprzedaży produktu jest skierowana do konsumentów w Unii Europejskiej, a tym samym czy dany produkt można uznać za udostępniony na rynku. Ocena ta powinna skupiać się na ustaleniu, czy dany podmiot gospodarczy w jakikolwiek sposób kieruje swoją działalność do państwa członkowskiego oraz na zbadaniu cech konkretnego przypadku poprzez wzięcie pod uwagę m.in. obszarów geograficznych, do których możliwa jest wysyłka, dostępnych języków, w których składana jest oferta lub zamówienie, sposobów płatności oraz tego, czy stosowana jest waluta państwa członkowskiego.

Oferta produktów oferowanych online musi zawierać co najmniej następujące informacje:

1. imię i nazwisko lub nazwę, zarejestrowaną nazwę handlową lub zarejestrowany znak towarowy producenta oraz adres pocztowy i elektroniczny, pod którym można się z nim skontaktować;
2. w przypadku, gdy producent nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w Unii – imię i nazwisko lub nazwę, adres pocztowy i elektroniczny osoby odpowiedzialnej;
3. informacje umożliwiające identyfikację produktu, w tym jego obraz, rodzaj, a także inne identyfikatory produktu; oraz
4. wszelkie ostrzeżenia lub informacje na temat bezpieczeństwa, które powinny być umieszczone na opakowaniu lub zawarte w dołączonym dokumencie towarzyszącym zgodnie z Rozporządzeniem GPSR lub mającym zastosowanie unijnym prawodawstwem harmonizacyjnym, w języku łatwo zrozumiałym dla konsumentów, określonym przez państwo członkowskie, w którym produkt jest udostępniany na rynku.

Obowiązki dostawców platform handlowych

W myśl GPSR „dostawca internetowej platformy handlowej” definiowany jest jako dostawca usługi pośrednictwa wykorzystującej interfejs online, który umożliwia konsumentom zawieranie z przedsiębiorcami umów zawieranych na odległość na sprzedaż produktów. Na podmiot ten nakłada się nowe obowiązki, które obejmują m.in. wyznaczenie punktu kontaktowego dla organów nadzoru oraz dla konsumentów oraz obowiązkową rejestrację w portalu Safety Gate. Ponadto dostawca internetowej platformy handlowej, w przypadku wydania nakazu zobowiązującego go do usunięcia treści ze swojego interfejsu online, ma obowiązek podjąć działania bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie w ciągu dwóch dni roboczych od otrzymania nakazu. Kolejny termin ważny dla dostawców internetowych platform handlowych wiąże się z obowiązkiem rozpatrzenia zawiadomienia dotyczącego bezpieczeństwa produktów oferowanych do sprzedaży online za pośrednictwem ich usług – dostawca winien jest zrobić to bez zbędnej zwłoki, a w każdym razie w ciągu trzech dni roboczych od otrzymania zawiadomienia.

Rozporządzenie GPSR m.in. wymaga, aby dostawcy internetowych platform handlowych projektowali i organizowali swój interfejs online w taki sposób, aby umożliwić przedsiębiorcom oferującym produkt podanie co najmniej informacji wymaganych przez GPSR w przypadku sprzedaży online.

Ponadto dostawcy internetowych platform handlowych mają współpracować z organami nadzoru rynku, z przedsiębiorcami oraz z odpowiednimi podmiotami gospodarczymi w celu ułatwienia wszelkich działań podejmowanych w celu wyeliminowania lub ograniczania ryzyka, jakie stwarza produkt, który jest lub był oferowany online za pośrednictwem ich usług.

Sankcje i środki ochrony prawnej

W przypadku gdy producent, importer lub dystrybutor stwierdzi lub przypuszcza, że produkt może być niebezpieczny, ma on obowiązek zapewnienia podjęcia odpowiednich środków zaradczych, w tym wycofania produktu z obrotu lub jego odzyskania od konsumentów.

Rozporządzenie GPSR stanowi, że w przypadku odzyskania produktu podmiot gospodarczy odpowiedzialny za odzyskanie produktu oferuje konsumentowi skuteczny, nieodpłatny i terminowy środek ochrony prawnej.

Konsument musi mieć zapewniony wybór środka ochrony prawnej. Konsument musi mieć do wyboru co najmniej dwa następujące środki:

1. naprawa odzyskanego produktu,
2. zastąpienie odzyskanego produktu bezpiecznym produktem tego samego typu oraz o co najmniej takiej samej wartości i jakości lub
3. odpowiedni zwrot wartości odzyskanego produktu, pod warunkiem, że kwota zwrotu będzie co najmniej równa cenie zapłaconej przez konsumenta.

Na zasadzie wyjątku podmiot gospodarczy może zaoferować konsumentowi tylko jeden środek ochrony prawnej w przypadku, gdy inne środki byłyby niemożliwe lub – w porównaniu z proponowanym środkiem ochrony prawnej – nakładałyby na ten podmiot koszty, które byłyby nieproporcjonalne, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności.

GPSR nakłada na państwa członkowskie obowiązek ustanowienia przepisów obejmujących sankcje, które znajdą zastosowanie w przypadku naruszenia Rozporządzenia. Aktualnie sankcje związane z naruszeniem przepisów o ogólnym bezpieczeństwie produktów znajdują się w ustawie z dnia 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów. Przewiduje się, że ustawa ta zostanie odpowiednio znowelizowana, aby dostosować ją do Rozporządzenia GPSR.

Wejście w życie przepisów i okresy przejściowe

Rozporządzenie GPSR stosuje się od dnia 13 grudnia 2024 r. Tego dnia tracą moc obowiązujące dotychczas Dyrektywy 87/357/EWG i 2001/95/WE. Produkty, które zostały wprowadzone do obrotu przed 13 grudnia 2024 r., które są zgodne z dyrektywą 2001/95/W, mogą być w dalszym ciągu udostępnianie na rynku.

W najbliższym czasie, jeszcze przed rozpoczęciem stosowania Rozporządzenia GPSR, warto podjąć działania, które pozwolą się do tego przygotować. W pierwszej kolejności przedsiębiorcy powinni zweryfikować, czy ich produkt podlega pod przepisy nowej regulacji. W przypadku sprzedaży produktów online oferty, które je obejmują, powinny zostać dostosowane do wymogów przewidzianych w GPSR. Analizie powinno zostać poddane również to, jaka jest rola danego przedsiębiorcy w obrocie produktem w świetle nowych przepisów i czy nie rodzi to dla niego nowych obowiązków. Rewizji mogą wymagać także procedury oceny bezpieczeństwa produktów, w których należy uwzględnić nowe aspekty oceny, wyłonione w Rozporządzeniu GPSR. Przedsiębiorcy powinni zadbać o wprowadzenie wewnętrznej procedury postępowania w przypadku zgłoszenia wypadku z udziałem ich produktu tak, aby działania te były zgodne nowymi obowiązkami. Zalecane jest również regularne monitorowanie portalu Safety Gate.

adw. Ewa Rutkowska,

r.pr. Julia Żychlińska

kancelaria Kieszkowska Rutkowska Kolasiński

[1] Poniższe opracowanie w odniesieniu do przepisów Rozporządzenia GPSR posługuje się czasem teraźniejszym, ale przy jego lekturze należy wziąć pod uwagę, że stosowanie Rozporządzenia GPSR rozpoczyna się 13 grudnia 2024 r.